تهوع یک احساس ناخوشایند است که معمولاً با نیاز به استفراغ همراه است، هرچند همیشه به استفراغ منجر نمی‌شود. این حالت می‌تواند به دلایل مختلفی بروز کند و از آنجایی که تهوع معمولاً نشانه‌ای از یک مشکل پزشکی است، تشخیص دقیق علت آن اهمیت زیادی دارد. در این مقاله، به بررسی علل پزشکی تهوع، تاثیرات آن بر کیفیت زندگی، و روش‌های درمانی برای کنترل و درمان این علامت پرداخته خواهد شد.
تهوع یکی از رایج‌ترین علائم بالینی است که ممکن است به دلیل بیماری‌های مختلف جسمی و روانی رخ دهد. این علامت ممکن است به طور ناگهانی بروز کرده یا به صورت مزمن و مداوم باشد. با وجود اینکه تهوع یک نشانه‌ی خاص نیست و نمی‌تواند به‌طور مستقل یک بیماری باشد، اما می‌تواند بیانگر مشکلات جدی‌تری در بدن باشد.
علل دستگاه گوارش
مشکلات مربوط به دستگاه گوارش یکی از شایع‌ترین دلایل تهوع هستند. این مشکلات می‌توانند شامل مواردی مانند گاستروانتریت، زخم معده، ریفلاکس معده به مری، و اختلالات گوارشی مزمن باشند.
گاستروانتریت
گاستروانتریت به عفونت یا التهاب معده و روده‌ها اشاره دارد که معمولاً به‌وسیله ویروس‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شود. این بیماری معمولاً با علائمی چون تهوع، استفراغ، اسهال و درد شکم همراه است. ویروس‌هایی مانند نورویروس و روتاویروس شایع‌ترین علل این بیماری هستند.
زخم معده
زخم معده یا زخم دوازدهه یک بیماری است که در آن جراحتی در پوشش داخلی معده یا دوازدهه ایجاد می‌شود. این جراحت‌ها ممکن است به علت عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری، استفاده طولانی‌مدت از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs)، یا استرس ایجاد شوند. تهوع در این بیماری معمولاً پس از مصرف غذا یا داروها به وجود می‌آید.
ریفلاکس معده به مری (GERD)
در این بیماری، اسید معده به داخل مری باز می‌گردد و باعث ایجاد سوزش سر دل و گاهی تهوع می‌شود. این وضعیت می‌تواند به مرور زمان به مشکلات جدی‌تری مانند التهاب مری و زخم‌های آن منجر شود.
علل متابولیکی و هورمونی
برخی از اختلالات متابولیکی و هورمونی نیز می‌توانند باعث بروز تهوع شوند. این اختلالات شامل دیابت، اختلالات تیروئیدی و بارداری هستند.
دیابت
افراد مبتلا به دیابت نوع 1 و نوع 2 ممکن است با مشکلاتی مانند کتواسیدوز دیابتی (DKA) یا هیپوگلیسمی مواجه شوند که می‌تواند تهوع ایجاد کند. در کتواسیدوز دیابتی، سطح قند خون بسیار بالا می‌رود و اسیدهای کتونی در خون افزایش می‌یابند، که باعث بروز علائمی مانند تهوع، استفراغ، تنفس سریع و بوی غیرطبیعی از دهان می‌شود.
اختلالات تیروئیدی
هیپوتیروئیدیسم و هایپرتیروئیدیسم، هر دو می‌توانند منجر به تهوع شوند. در هیپوتیروئیدیسم، کاهش سطح هورمون تیروئید موجب کاهش متابولیسم بدن می‌شود و این می‌تواند تهوع ایجاد کند. در هایپرتیروئیدیسم، سطح بالای هورمون تیروئید ممکن است به مشکلات گوارشی و تهوع منجر شود.
بارداری
تهوع بارداری، یا ویار بارداری، یک علامت رایج در اوایل دوران بارداری است که معمولاً در هفته‌های اول تا دوازدهم بارداری به وقوع می‌پیوندد. علت دقیق این پدیده هنوز به‌طور کامل مشخص نیست، اما به‌نظر می‌رسد که تغییرات هورمونی در بدن مادر می‌تواند موجب بروز این حالت شود.
علل عصبی و مغزی
سیستم عصبی مرکزی نقش مهمی در بروز تهوع دارد. مشکلات مغزی و عصبی می‌توانند باعث تهوع شوند. از جمله این مشکلات می‌توان به میگرن، آسیب مغزی، و برخی از بیماری‌های نورولوژیکی اشاره کرد.
میگرن
میگرن یک نوع سردرد شدید است که معمولاً با علائمی مانند تهوع، استفراغ و حساسیت به نور و صدا همراه است. این حالت ممکن است به دلیل تغییرات در جریان خون مغزی و اختلالات عصبی ایجاد شود.
آسیب مغزی
آسیب‌های مغزی ناشی از ضربه به سر یا بیماری‌های مغزی مانند تومورهای مغزی یا آنسفالیت (التهاب مغز) می‌توانند باعث تهوع شوند. این نوع تهوع معمولاً با دیگر علائم عصبی مانند سردرد، گیجی، یا ضعف همراه است.
اختلالات سیستم عصبی خودکار
سیستم عصبی خودکار، که مسئول تنظیم عملکردهای غیرارادی بدن مانند ضربان قلب و فرآیندهای گوارشی است، ممکن است در برخی بیماری‌ها دچار اختلال شود. یکی از این اختلالات، بیماری پریودیک سوتاری (POTS) است که می‌تواند منجر به تهوع، سرگیجه و افزایش ضربان قلب شود.
علل دارویی
برخی داروها می‌توانند تهوع ایجاد کنند. این داروها ممکن است شامل داروهای شیمی‌درمانی، مسکن‌ها و آنتی‌بیوتیک‌ها باشند.
داروهای شیمی‌درمانی
داروهای شیمی‌درمانی معمولاً باعث تهوع و استفراغ شدید می‌شوند. این داروها می‌توانند تاثیر زیادی بر دستگاه گوارش داشته باشند و باعث تحریک مغز برای ارسال سیگنال‌های تهوع شوند.
آنتی‌بیوتیک‌ها
آنتی‌بیوتیک‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که به‌طور گسترده استفاده می‌شوند، مانند آموکسی‌سیلین و سیپروفلوکساسین، می‌توانند با تغییر در فلور میکروبی روده، باعث بروز تهوع و استفراغ شوند.
مسکن‌ها
داروهای مسکن مانند داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) می‌توانند معده را تحریک کرده و تهوع ایجاد کنند. این داروها به‌ویژه زمانی که برای مدت طولانی مصرف شوند، ممکن است منجر به زخم معده و گاستروانتریت شوند که با تهوع همراه است.
علل روانی و اضطرابی
اضطراب، استرس و اختلالات روانی نیز می‌توانند به تهوع منجر شوند. در بسیاری از افراد، این نوع تهوع با احساس اضطراب یا استرس شدید مرتبط است.
اضطراب
اضطراب شدید می‌تواند باعث افزایش فعالیت سیستم عصبی سمپاتیک شود و منجر به تهوع شود. این حالت ممکن است به‌ویژه در افرادی که اضطراب اجتماعی، اختلال پانیک یا سایر اختلالات اضطرابی دارند، شایع‌تر باشد.
اختلالات روانی
اختلالات روانی مانند افسردگی و اختلالات روان‌تنی (somatic symptom disorder) ممکن است با علائمی چون تهوع همراه باشند. در این موارد، افراد ممکن است تهوع را به‌عنوان یکی از علائم جسمانی احساس کنند.
نتیجه‌گیری
تهوع می‌تواند ناشی از علل مختلف پزشکی، از مشکلات گوارشی و متابولیکی تا اختلالات عصبی و روانی باشد. تشخیص دقیق علت تهوع برای انتخاب روش‌های درمانی مناسب اهمیت زیادی دارد. در بسیاری از موارد، درمان علت اصلی می‌تواند به بهبود علائم تهوع کمک کند. از سوی دیگر، داروها و روش‌های درمانی متعددی برای کنترل تهوع وجود دارد که بسته به نوع علت آن باید انتخاب شوند.
مراجعه به پزشک متخصص برای تشخیص دقیق و درمان مناسب ضروری است، به‌ویژه زمانی که تهوع با سایر علائم شدید یا مزمن همراه باشد.