چاقی مفرط یکی از چالش‌های اصلی نظام سلامت در سراسر جهان است. این بیماری مزمن با افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی‌عروقی، فشار خون بالا، اختلالات اسکلتی‌عضلانی و کاهش کیفیت زندگی همراه است. در میان روش‌های درمانی موجود، جراحی‌های چاقی (Bariatric Surgery) به‌ویژه جراحی اسلیو معده (Sleeve Gastrectomy) به‌عنوان یک روش مؤثر و علمی برای کاهش وزن پایدار شناخته شده‌اند.
جراحی اسلیو معده در سال‌های اخیر با استقبال گسترده‌ای مواجه شده است؛ چرا که نه‌تنها منجر به کاهش وزن می‌شود، بلکه به بهبود بیماری‌های مرتبط با چاقی نیز کمک می‌کند. با این حال، مانند هر روش مداخله‌گرایانه، اسلیو معده نیز می‌تواند با عوارضی همراه باشد. عوارض کوتاه‌مدت مانند درد، تهوع، خونریزی یا عفونت ممکن است در هفته‌ها یا ماه‌های اول بعد از عمل بروز کنند. اما آنچه بیشتر نگران‌کننده است، عوارض بلندمدت و دیررس این جراحی است که ممکن است پس از ماه‌ها یا حتی سال‌ها بروز کرده و تأثیرات قابل‌توجهی بر کیفیت زندگی بیماران داشته باشند.
این مقاله با هدف بررسی جامع و علمی عوارض بلندمدت جراحی اسلیو معده تدوین شده است تا بیماران، پزشکان و تصمیم‌گیرندگان حوزه سلامت بتوانند با آگاهی بیشتری این روش درمانی را انتخاب و مدیریت کنند.
فصل اول: تعریف و اصول جراحی اسلیو معده
جراحی اسلیو معده نوعی جراحی لاغری است که طی آن، حدود ۷۵ تا ۸۵ درصد از حجم معده برداشته می‌شود و معده به شکل یک لوله یا آستین باریک (Sleeve) تبدیل می‌شود. این جراحی از طریق لاپاروسکوپی انجام می‌شود و با کاهش حجم معده و کاهش ترشح هورمون گرلین، باعث احساس سیری زودرس و کاهش اشتها می‌شود.
مزایای کوتاه‌مدت این روش شامل:
-
کاهش وزن سریع
-
بهبود دیابت نوع ۲
-
کنترل فشار خون بالا
-
بهبود چربی خون
-
افزایش کیفیت زندگی
با این حال، مزایای بلندمدت مستلزم مراقبت‌های جدی پس از جراحی است و در غیر این صورت، ممکن است عوارضی ایجاد شود که در ادامه به تفصیل بررسی می‌شوند.
فصل دوم: دسته‌بندی کلی عوارض بلندمدت
عوارض بلندمدت جراحی اسلیو معده را می‌توان به پنج دسته اصلی تقسیم کرد:
عوارض تغذیه‌ای و متابولیکی
عوارض گوارشی
عوارض روان‌شناختی و رفتاری
عوارض جسمی و ساختاری
عوارض اجتماعی و کیفیت زندگی
فصل سوم: عوارض تغذیه‌ای و متابولیکی
کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی
یکی از مهم‌ترین نگرانی‌ها پس از جراحی اسلیو معده، کمبود مواد مغذی است. اگرچه در اسلیو برخلاف بای‌پس معده، مسیر روده کوتاه نمی‌شود، اما کاهش حجم معده و اشتها باعث کاهش مصرف مواد مغذی می‌شود. مهم‌ترین کمبودها عبارت‌اند از:
-
ویتامین B12: منجر به خستگی، کم‌خونی و آسیب عصبی می‌شود.
-
آهن: کم‌خونی فقر آهن در زنان شایع‌تر است.
-
کلسیم و ویتامین D: منجر به پوکی استخوان در درازمدت می‌شود.
-
فولات: برای سلامت خون و بارداری حیاتی است.
-
پروتئین: کاهش دریافت پروتئین منجر به کاهش توده عضلانی، ضعف و ریزش مو می‌شود.
کاهش متابولیسم پایه
کاهش وزن شدید و سریع پس از جراحی ممکن است باعث کاهش نرخ متابولیسم پایه شود، به‌ویژه در صورت عدم مصرف پروتئین کافی یا بی‌تحرکی. این کاهش متابولیسم می‌تواند بازگشت تدریجی وزن را در سال‌های بعد تسهیل کند.
هیپوگلیسمی دیررس
در برخی بیماران، به‌ویژه پس از یک وعده غذای پرکربوهیدرات، افت شدید قند خون (هیپوگلیسمی واکنشی) دیده می‌شود که ممکن است با سردرد، ضعف، تعریق، تپش قلب و حتی غش همراه باشد.
رفلاکس معده به مری (GERD)
در بسیاری از بیماران، رفلاکس اسید معده به مری در ماه‌ها یا سال‌های پس از جراحی افزایش می‌یابد. علائم آن شامل سوزش سردل، طعم تلخ در دهان، درد قفسه سینه و بروز زخم مری است. علت آن ممکن است افزایش فشار در معده لوله‌شکل و اختلال در عملکرد اسفنکتر تحتانی مری باشد.
تهوع و استفراغ مزمن
در برخی افراد، تهوع و استفراغ به‌ویژه پس از وعده‌های سنگین یا سریع خوردن غذا، ممکن است به یک مشکل مزمن تبدیل شود. این مسئله اغلب به اختلال در تنظیم حجم و نوع غذای مصرفی بازمی‌گردد.
انسداد معده یا باریک شدن آن (Stenosis)
در برخی موارد، معده جدید ممکن است در محل دوخت یا سایر نواحی دچار تنگی شود. این مسئله منجر به تهوع، استفراغ و ناتوانی در بلع غذا می‌شود و ممکن است نیاز به مداخله آندوسکوپیک یا جراحی مجدد داشته باشد.
یبوست مزمن یا اسهال
تغییرات در رژیم غذایی، مصرف مکمل‌ها یا تغییر ترکیب میکروبی روده ممکن است منجر به یبوست یا اسهال مزمن در برخی بیماران شود.
فصل پنجم: عوارض روان‌شناختی و رفتاری
افسردگی و اضطراب
اگرچه در کوتاه‌مدت بسیاری از بیماران پس از کاهش وزن دچار افزایش اعتمادبه‌نفس می‌شوند، اما در بلندمدت برخی افراد به دلایل مختلف دچار افسردگی یا اضطراب می‌شوند:
-
انتظارات غیرواقع‌بینانه از نتایج جراحی
-
کاهش حمایت اجتماعی پس از عمل
-
مشکلات در تطابق با تغییر سبک زندگی
اختلالات خوردن
برخی از بیماران پس از جراحی دچار اختلالات خوردن مانند پرخوری عودکننده، خوردن شبانه یا مصرف غذای پنهانی می‌شوند. این رفتارها نه‌تنها کاهش وزن را تهدید می‌کنند بلکه زمینه‌ساز مشکلات روانی دیگر هستند.
وابستگی جایگزین (Transfer Addiction)
در برخی افراد، به‌خصوص افرادی با سابقه اعتیاد یا اختلالات رفتاری، اعتیاد به غذا ممکن است پس از جراحی جای خود را به مصرف الکل، مواد مخدر، قمار یا رفتارهای پرخطر بدهد.
کاهش هویت بدنی
بعضی از بیماران پس از کاهش وزن شدید دچار نوعی نارضایتی از بدن جدید خود می‌شوند؛ به‌خصوص اگر پوست اضافی باقی مانده باشد. این مسئله ممکن است به اختلال در تصویر بدن منجر شود.
فصل ششم: عوارض جسمی و ساختاری
شلی و افتادگی پوست
کاهش سریع وزن منجر به شل‌شدن پوست در نواحی مختلف بدن از جمله بازوها، شکم، ران‌ها، صورت و سینه می‌شود. این تغییرات می‌توانند باعث مشکلات زیبایی، عفونت‌های پوستی، تحریکات و کاهش اعتمادبه‌نفس شوند.
از دست دادن توده عضلانی
عدم مصرف کافی پروتئین و فعالیت بدنی ناکافی می‌تواند منجر به تحلیل عضلانی شود که با ضعف عمومی و کاهش توانایی جسمانی همراه است.
سنگ کیسه صفرا
کاهش وزن سریع، خطر تشکیل سنگ‌های صفراوی را افزایش می‌دهد. در برخی موارد، نیاز به برداشت کیسه صفرا (Cholecystectomy) به وجود می‌آید.
نارسایی تغذیه‌ای در بارداری
در زنان باردار پس از جراحی، کمبود ویتامین‌ها و مواد معدنی می‌تواند رشد جنین را تهدید کرده و خطر زایمان زودرس یا وزن پایین نوزاد را افزایش دهد. بنابراین برنامه‌ریزی برای بارداری باید تحت نظر پزشک باشد.
فصل هفتم: عوارض اجتماعی و کیفیت زندگی
مشکلات در روابط زناشویی
تغییرات جسمی و روانی پس از جراحی ممکن است روابط زناشویی را دچار تحول کند. در برخی موارد، عدم پذیرش ظاهر جدید توسط شریک زندگی یا افزایش اعتمادبه‌نفس فرد منجر به بروز اختلاف می‌شود.
فشارهای شغلی و اجتماعی
تغییر وزن ممکن است باعث جلب توجه یا تغییر رفتار اطرافیان شود. بیماران باید از نظر روانی برای مواجهه با این تغییرات آماده باشند.
عدم حمایت بلندمدت
پس از مدتی، حمایت‌های روانی، تغذیه‌ای یا پزشکی ممکن است کاهش یابد که این امر بر پیگیری‌ها، سبک زندگی و موفقیت بلندمدت تأثیر منفی می‌گذارد.
فصل هشتم: راهکارهای پیشگیری و مدیریت عوارض بلندمدت
-
پیگیری‌های منظم پزشکی حداقل به مدت ۲ سال پس از عمل
-
مصرف مکمل‌های مولتی‌ویتامین، آهن، کلسیم و B12 بر اساس نظر پزشک
-
مشاوره تغذیه و روان‌شناسی دوره‌ای
-
شرکت در گروه‌های حمایتی بیماران چاق
-
فعالیت بدنی منظم (حداقل ۱۵۰ دقیقه در هفته)
-
اصلاح رفتارهای تغذیه‌ای و کنترل احساسات مرتبط با غذا
-
در صورت نیاز، مشاوره برای جراحی زیبایی رفع افتادگی پوست
نتیجه‌گیری
جراحی اسلیو معده یکی از مؤثرترین روش‌های کاهش وزن است که می‌تواند تأثیر چشمگیری بر سلامت جسمی، روانی و اجتماعی بیماران چاق داشته باشد. با این حال، آگاهی از عوارض بلندمدت این جراحی ضروری است تا بیماران با آمادگی کامل و حمایت‌های لازم، وارد این مسیر درمانی شوند. رعایت اصول تغذیه، ورزش، سلامت روان و پیگیری منظم، کلید موفقیت در بلندمدت است. پزشکان و تیم‌های درمانی باید بیماران را نه‌تنها برای جراحی، بلکه برای سبک زندگی پس از آن آماده کنند.