جراحی اسلیو معده یکی از مؤثرترین و پرکاربردترین روش‌های درمان چاقی مفرط است. در این جراحی، حدود ۷۵ تا ۸۵ درصد از معده برداشته می‌شود و بخشی لوله‌ای‌شکل باقی می‌ماند که حجم بسیار کمی از غذا را در خود جای می‌دهد. گرچه این جراحی از نظر فیزیولوژیک باعث کاهش اشتها و کاهش جذب انرژی می‌شود، اما بخش بزرگی از موفقیت آن به رعایت دقیق رژیم غذایی پس از جراحی وابسته است.
رژیم غذایی پس از اسلیو معده باید بسیار دقیق، مرحله‌بندی‌شده، غنی از مواد مغذی، کم‌چرب، کم‌قند، و مبتنی بر آموزش رفتاری باشد. رعایت نکردن این اصول می‌تواند منجر به عوارضی چون استفراغ، کم‌آبی، انسداد، سوءتغذیه، کشش مجدد معده و حتی شکست درمان شود.
در این مقاله به صورت گام‌به‌گام به رژیم غذایی پس از جراحی اسلیو معده پرداخته خواهد شد.
فصل اول: اهداف رژیم غذایی پس از جراحی اسلیو معده
-
کمک به ترمیم معده و دستگاه گوارش
-
جلوگیری از وارد شدن فشار به خط بخیه معده
-
کاهش خطر تهوع، استفراغ، انسداد یا نشت از محل برش
-
تأمین انرژی، پروتئین و ویتامین‌های مورد نیاز بدن
-
جلوگیری از کمبود ریزمغذی‌ها (آهن، B12، کلسیم، ویتامین D)
-
آغاز تغییر رفتار غذایی و عادت‌های سالم
-
آماده‌سازی ذهنی بیمار برای سبک زندگی جدید
فصل دوم: مراحل رژیم غذایی پس از جراحی اسلیو معده
رژیم پس از جراحی اسلیو معده در ۵ مرحله اصلی دسته‌بندی می‌شود که معمولاً طی ۶ تا ۸ هفته کامل می‌شود. هر مرحله با توجه به شرایط خاص هر بیمار ممکن است کمی تفاوت داشته باشد.
مرحله ۱: رژیم مایعات شفاف (روز ۱ تا ۳ پس از جراحی)
هدف: پیشگیری از دهیدراتاسیون (کم‌آبی)، حفاظت از بخیه‌ها
ویژگی‌ها:
-
فقط مایعات شفاف و رقیق مجاز هستند
-
فاقد قند و چربی
-
نوشیدن جرعه‌جرعه و تدریجی
مواد مجاز:
-
آب
-
آب گوشت یا مرغ بدون چربی
-
چای گیاهی
-
آب سیب یا آب انگور رقیق‌شده (بدون شکر)
-
ژله رژیمی بدون شکر (در صورت تأیید پزشک)
-
نوشیدنی‌های الکترولیتی بدون قند
مواد ممنوع:
-
نوشیدنی‌های گازدار
-
آب‌میوه‌های صنعتی
-
نوشیدنی‌های شیرین‌شده
-
قهوه یا چای کافئین‌دار (تا حد ممکن)
نکات کلیدی:
-
حداقل ۱.۵ لیتر مایع در روز
-
نوشیدن با نی ممنوع است (هوا وارد معده می‌شود)
-
نوشیدن با فاصله زمانی از غذا (۳۰ دقیقه قبل و بعد)
مرحله ۲: رژیم مایعات کامل (روز ۴ تا پایان هفته ۲)
هدف: افزایش تدریجی انرژی و پروتئین دریافتی
ویژگی‌ها:
-
مایعات کامل شامل لبنیات و شیک‌های پروتئینی
-
غذاها باید کاملاً صاف‌شده و بدون توده جامد باشند
مواد مجاز:
-
شیر کم‌چرب یا بدون لاکتوز
-
ماست صاف‌شده بدون چربی و بدون شکر
-
سوپ‌های رقیق‌شده (با سبزیجات پخته‌شده و صاف‌شده)
-
شیک‌های پروتئینی (حداقل ۲۰ گرم پروتئین در هر وعده)
-
پودینگ بدون شکر
-
آب سبزیجات صاف‌شده
-
شیر بادام یا شیر سویا غنی‌شده
نکات مهم:
-
روزانه حداقل ۶۰ تا ۸۰ گرم پروتئین مصرف شود
-
وعده‌ها بسیار کوچک باشند (۶ تا ۸ وعده کوچک)
-
نوشیدن مایعات با قاشق کوچک بهتر از لیوان است
مرحله ۳: رژیم پوره‌ای یا نیمه‌جامد (هفته ۳ و ۴)
هدف: آغاز ورود غذاهای نیمه‌جامد با هضم آسان
ویژگی‌ها:
-
غذاها باید کاملاً نرم و له‌شده باشند
-
بدون تکه، الیاف یا قطعات درشت
مواد مجاز:
-
تخم‌مرغ آب‌پز له‌شده یا املت بخارپز
-
پوره مرغ یا ماهی
-
پوره سیب‌زمینی یا کدو (بدون کره یا خامه)
-
ماست یونانی بدون چربی
-
پوره میوه‌های نرم مانند موز
-
سوپ‌های پوره‌شده با گوشت و سبزیجات
-
عدسی صاف‌شده
مواد ممنوع:
-
حبوبات کامل (نفخ‌زا هستند)
-
نان، برنج، پاستا
-
غذاهای چرب یا سرخ‌شده
-
غذاهای شیرین
نکات کاربردی:
-
هر وعده حدود ۶۰ تا ۹۰ گرم باشد
-
غذا به‌آرامی و با جویدن کامل مصرف شود (حتی اگر پوره است)
-
مصرف مایعات حداقل ۳۰ دقیقه قبل یا بعد از غذا
مرحله ۴: رژیم غذای نرم (هفته ۵ و ۶)
هدف: گذار به غذاهای جامد با هضم آسان
ویژگی‌ها:
-
غذاهای نرم، کم‌چرب، کم‌قند
-
تمرکز روی پروتئین حیوانی بافت نرم
مواد مجاز:
-
گوشت مرغ، ماهی یا بوقلمون پخته‌شده و نرم
-
تخم‌مرغ
-
پنیر کم‌چرب نرم (پنیر لبنه، فتا)
-
میوه‌های نرم و پوست‌کنده (موز، طالبی، آووکادو)
-
سبزیجات پخته‌شده
-
سوپ جو صاف‌شده
نکات مهم:
-
جویدن کامل تا حد تبدیل به مایع در دهان
-
پرهیز از غذاهای فیبردار خام، دانه‌دار یا ادویه‌دار
-
نوشیدن جرعه‌جرعه و با فاصله زمانی
مرحله ۵: ورود به رژیم غذای عادی (پس از هفته ۷ به بعد)
هدف: تثبیت عادت غذایی سالم و پایدار
ویژگی‌ها:
-
افزایش تدریجی بافت، تنوع غذایی و کالری
-
تمرکز بر غذاهای پروتئینی کم‌چرب و سبزیجات
مواد مجاز:
-
انواع گوشت سفید، تخم‌مرغ، ماهی، توفو
-
سبزیجات بخارپز
-
میوه‌ها (در حد کنترل‌شده)
-
غلات کامل (در مراحل پیشرفته‌تر)
-
مغزها و دانه‌ها در حد محدود
مواد ممنوع:
-
نوشابه، شیرینی‌جات، دسرهای پرشکر
-
نوشیدنی‌های الکلی
-
غذاهای سرخ‌شده و پرچرب
-
نان سفید و برنج سفید در ماه‌های اول
نکات رفتاری:
-
غذا خوردن آهسته، بدون حواس‌پرتی
-
توقف غذا هنگام احساس سیری
-
عدم نوشیدن مایعات همراه غذا
فصل سوم: میزان کالری و پروتئین مورد نیاز
کالری:
-
هفته اول: حدود ۳۰۰–۵۰۰ کیلوکالری
-
هفته سوم تا ششم: ۶۰۰–۸۰۰ کیلوکالری
-
پس از ماه دوم: افزایش تدریجی تا ۱۰۰۰–۱۲۰۰ کیلوکالری (بسته به نیاز)
پروتئین:
-
حداقل ۶۰ تا ۸۰ گرم در روز
-
برای ورزشکاران یا بیمارانی با ریسک سوءتغذیه: تا ۹۰–۱۰۰ گرم
فصل چهارم: مکمل‌های مورد نیاز پس از اسلیو معده
به‌دلیل کاهش حجم غذا و جذب محدود برخی ریزمغذی‌ها، مکمل‌ها ضروری هستند:
مکمل‌های پایه:
-
مولتی‌ویتامین روزانه مخصوص جراحی باریاتریک
-
کلسیم سیترات: ۱۲۰۰–۱۵۰۰ میلی‌گرم روزانه (در دوزهای منقسم)
-
ویتامین D: حداقل ۳۰۰۰ واحد در روز (در صورت کمبود، دوز بیشتر)
-
ویتامین B12: به صورت قرص زیرزبانی یا تزریق ماهانه
-
آهن: برای زنان در سنین باروری یا افراد با کم‌خونی
مکمل پروتئین:
-
پودر پروتئینی وی یا سویا
-
ترکیب در شیک‌ها، سوپ یا ماست
فصل پنجم: اشتباهات رایج در رژیم پس از جراحی اسلیو معده
-
نوشیدن مایعات همراه غذا → منجر به اتساع معده و تهوع
-
خوردن سریع و بی‌توجه → منجر به استفراغ
-
مصرف غذاهای جامد زودهنگام → خطر پارگی یا انسداد
-
پرخوری عاطفی → افزایش وزن مجدد
-
مصرف شیرینی‌جات → سندرم دامپینگ یا بازگشت وزن
فصل ششم: عوامل موفقیت در رژیم غذایی بعد از اسلیو معده
-
تهیه برنامه هفتگی غذایی با مشاوره متخصص تغذیه
-
یادداشت غذا و احساسات برای شناسایی الگوهای پرخوری
-
پیروی از اصول “غذاخوری آگاهانه” (Mindful Eating)
-
مراجعه منظم به پزشک و روان‌شناس تغذیه
-
شرکت در گروه‌های حمایتی برای بیماران باریاتریک
فصل هفتم: رژیم غذایی در بلندمدت (۳ ماه تا یک سال بعد)
در این دوره، رژیم باید تنوع، تعادل و کنترل را در خود داشته باشد. برخی نکات کلیدی عبارت‌اند از:
-
سهم پروتئین در هر وعده باید اولویت اول باشد
-
میوه‌ها و سبزی‌ها جایگاه روزانه داشته باشند
-
کربوهیدرات‌ها از نوع پیچیده و کنترل‌شده انتخاب شوند (نان سبوس‌دار، بلغور جو، برنج قهوه‌ای)
-
اجتناب از میان‌وعده‌های ناسالم
-
هیدراتاسیون (آب کافی روزانه)
نتیجه‌گیری
رژیم غذایی پس از جراحی اسلیو معده، سفری دقیق و علمی به‌سوی بازسازی سلامت بدن، کاهش پایدار وزن، و تغییر الگوهای تغذیه‌ای است. موفقیت این فرآیند به انضباط، آگاهی، پشتیبانی تیم درمان، و تلاش پیوسته بیمار بستگی دارد. بیماران باید بدانند که تغذیه پس از جراحی، تنها پرهیز از غذا نیست، بلکه آغازی است برای بازسازی رابطه‌ای سالم با بدن و غذا.