آسیب‌های قرنیه و راه‌های درمان

قرنیه، بافت شفاف و گنبدی‌شکلی است که جلوی چشم را می‌پوشاند و نقش مهمی در تمرکز نور بر روی شبکیه دارد. این بخش از چشم نه تنها برای بینایی بسیار حیاتی است بلکه اولین سد دفاعی در برابر آلودگی‌ها، میکروب‌ها و ذرات معلق هوا محسوب می‌شود. آسیب به قرنیه می‌تواند منجر به کاهش شدید بینایی یا حتی نابینایی شود. بنابراین، شناخت انواع آسیب‌های قرنیه، علائم و راه‌های درمان آن برای حفظ سلامت بینایی بسیار ضروری است.

ساختار و عملکرد قرنیه

قرنیه از پنج لایه اصلی تشکیل شده است:

اپی‌تلیوم (Epithelium): لایه بیرونی که مانعی فیزیکی در برابر ورود میکروب‌ها و گرد و غبار است.

بومنز لایه (Bowman’s Layer): لایه‌ای محافظ و مقاوم.

استروما (Stroma): ضخیم‌ترین لایه قرنیه، که بافت کلاژنی دارد و باعث شفافیت آن می‌شود.

لایه دسمه (Descemet’s Membrane): لایه نازک ولی مقاوم در برابر عفونت‌ها.

اندوتلیوم (Endothelium): مسئول تخلیه مایعات اضافی از قرنیه است.

انواع آسیب‌های قرنیه

 ساییدگی قرنیه (Corneal Abrasion)

به خراش یا زخم سطحی روی قرنیه گفته می‌شود. معمولاً ناشی از جسم خارجی، لنز تماسی یا ناخن است.

 زخم قرنیه (Corneal Ulcer)

نوعی عفونت عمیق‌تر از ساییدگی است که معمولاً به دلیل باکتری، ویروس (مثلاً هرپس سیمپلکس)، قارچ یا انگل ایجاد می‌شود.

کراتیت (Keratitis)

التهاب قرنیه که ممکن است ناشی از عفونت یا آسیب غیرعفونی (مثلاً نور ماورای بنفش) باشد.

 دژنراسیون و دیستروفی‌های قرنیه

بیماری‌های ژنتیکی یا مرتبط با سن که موجب تخریب تدریجی بافت قرنیه می‌شوند، مانند دیستروفی فوکس (Fuchs’ Dystrophy).

 نازک شدن یا قوز قرنیه (Keratoconus)

یک بیماری پیشرونده که در آن قرنیه نازک و مخروطی می‌شود و باعث تاری دید می‌گردد.

سوختگی‌های شیمیایی یا حرارتی

در اثر تماس با مواد شیمیایی قوی (مانند اسیدها یا قلیاها) یا حرارت زیاد ایجاد می‌شوند.

علل آسیب‌های قرنیه

• استفاده نادرست از لنزهای تماسی

• خشکی شدید چشم

• ضربه مستقیم به چشم

• آلرژی یا تحریک مداوم

• تماس با مواد شیمیایی یا نور شدید (مانند جوشکاری)

• بیماری‌های خودایمنی مانند سندروم شوگرن

• عفونت‌های ویروسی، قارچی، باکتریایی یا انگلی

علائم آسیب‌های قرنیه

• درد شدید در چشم

• قرمزی چشم

• تاری دید یا دوبینی

• حساسیت به نور (فتوفوبی)

• احساس جسم خارجی در چشم

• ریزش بیش از حد اشک

• ترشحات چرکی یا آبکی

• کاهش بینایی تدریجی یا ناگهانی

روش‌های تشخیص آسیب قرنیه

پزشک متخصص چشم از ابزارها و روش‌های مختلفی برای تشخیص دقیق استفاده می‌کند:

بررسی با لامپ شکاف (Slit Lamp): برای مشاهده دقیق لایه‌های قرنیه.

رنگ‌آمیزی فلورسئین: استفاده از قطره زرد فلورسئین برای بررسی خراش یا زخم.

کشت میکروبی: برای تشخیص نوع عفونت در زخم‌های قرنیه.

توپوگرافی قرنیه: بررسی نقشه‌برداری از سطح قرنیه برای تشخیص کراتوکونوس یا ناهنجاری‌ها.

پنتاکم یا ارب‌اسکن: بررسی ضخامت، انحنای سطح و ساختار قرنیه.

درمان آسیب‌های قرنیه

 درمان دارویی

الف) قطره‌های چشمی:

• آنتی‌بیوتیک‌ها: برای زخم‌ها و عفونت‌های باکتریایی (مانند توبرامایسین، سیپروفلوکساسین).

• ضدویروس‌ها: در موارد کراتیت هرپسی (مثل آیسوپروویدین یا آسیکلوویر).

• ضدقارچ‌ها: برای زخم‌های قارچی (مانند آمفوتریسین B یا نتامایسین).

• قطره‌های استروئیدی: در برخی التهاب‌ها (با احتیاط و تجویز پزشک).

• اشک مصنوعی: برای خشکی چشم یا کمک به ترمیم زخم‌ها.

ب) داروهای خوراکی:

در موارد شدیدتر، داروهای خوراکی ضدویروس، آنتی‌بیوتیک یا ضدالتهاب تجویز می‌شوند.

درمان‌های فیزیکی و جراحی

الف) پچ محافظتی یا لنز بانداژ

برای جلوگیری از تماس هوا و پلک با زخم قرنیه.

ب) پیوند قرنیه (Keratoplasty)

در مواردی که قرنیه به شدت آسیب دیده و شفافیت خود را از دست داده، پیوند جزئی یا کامل قرنیه انجام می‌شود.

ج) کراس‌لینکینگ (Corneal Collagen Cross-Linking)

در موارد قوز قرنیه، برای تقویت بافت قرنیه و جلوگیری از پیشرفت بیماری.

د) برداشتن بافت آسیب‌دیده با لیزر (PTK)

در مواردی از ساییدگی‌ها یا زخم‌های مکرر.

 درمان‌های خانگی و حمایتی (با نظر پزشک)

• استفاده از کمپرس گرم یا سرد بسته به نوع آسیب

• اجتناب از مالش چشم

• خودداری از استفاده از لنز تماسی تا بهبودی کامل

• پوشاندن چشم با پچ در طول خواب برای جلوگیری از تحریک

• استراحت کافی و خواب مناسب

پیشگیری از آسیب‌های قرنیه

رعایت بهداشت لنز تماسی: عدم خوابیدن با لنز، ضدعفونی منظم و تعویض به‌موقع.

استفاده از عینک ایمنی: در هنگام کار با مواد شیمیایی یا اشیای پرتابی.

پرهیز از دست زدن به چشم با دست آلوده.

مرطوب نگه داشتن چشم: استفاده از اشک مصنوعی در محیط‌های خشک.

استفاده از عینک آفتابی: برای محافظت در برابر اشعه ماورای بنفش.

نتیجه‌گیری

قرنیه نقش بسیار مهمی در بینایی و حفاظت از چشم دارد. آسیب‌های وارده به این بافت می‌تواند بسیار دردناک و بینایی‌بر باشد. شناخت علائم هشداردهنده، مراجعه سریع به چشم‌پزشک و پیروی از درمان‌های پزشکی می‌تواند از عوارض جبران‌ناپذیر جلوگیری کند. همچنین رعایت نکات پیشگیرانه مانند استفاده از وسایل محافظتی و مراقبت از سلامت چشم، اهمیت بالایی دارد.