راه رفتن در خواب یا همان سومن‌امبولیسم (Somnambulism) یکی از اختلالات خواب است که در آن فرد در حالی که هنوز در خواب است، از تخت خود بلند شده و شروع به راه رفتن یا انجام حرکات پیچیده می‌کند. این پدیده یکی از جالب‌ترین و در عین حال پیچیده‌ترین اختلالات خواب است که می‌تواند باعث نگرانی فرد و اطرافیانش شود. راه رفتن در خواب بیشتر در کودکان دیده می‌شود اما بزرگسالان نیز ممکن است دچار آن شوند. در این مقاله به بررسی کامل راه رفتن در خواب، دلایل، علائم، پیامدها و روش‌های پیشگیری و درمان آن می‌پردازیم.
تعریف راه رفتن در خواب
راه رفتن در خواب به وضعیتی گفته می‌شود که فرد در مرحله عمیق خواب (معمولاً مرحله ۳ یا ۴ خواب NREM) به صورت ناگهانی بیدار نشده و در حالی که هنوز نیمه‌خواب است، حرکاتی مانند راه رفتن، صحبت کردن یا حتی انجام فعالیت‌های پیچیده انجام می‌دهد. در این حالت فرد معمولاً خواب‌آلود و گیج است و اغلب پس از بیداری کامل، هیچ خاطره‌ای از اتفاقات ندارد.
فراوانی و شیوع
راه رفتن در خواب یکی از شایع‌ترین اختلالات خواب در کودکان است. تقریباً ۱ تا ۱۶ درصد کودکان در برخی مواقع دچار این حالت می‌شوند که معمولاً با رشد کاهش یافته و در نوجوانی یا بزرگسالی کمتر دیده می‌شود. در بزرگسالان، شیوع آن کمتر از ۱ درصد است اما در برخی موارد ممکن است به علت مشکلات عصبی یا روانی ادامه پیدا کند.
علل و عوامل مؤثر در راه رفتن در خواب
عوامل ژنتیکی
تحقیقات نشان داده‌اند که راه رفتن در خواب می‌تواند سابقه خانوادگی داشته باشد. اگر والدین یا نزدیکان فرد دچار این اختلال باشند، احتمال بروز آن در فرزندان افزایش می‌یابد. وجود برخی ژن‌ها و ویژگی‌های ارثی در تنظیم چرخه خواب و بیداری نقش دارد.
کم‌خوابی و استرس
کمبود خواب یا کیفیت پایین خواب، استرس شدید و فشارهای روانی می‌تواند احتمال بروز حملات راه رفتن در خواب را افزایش دهد. خواب ناصحیح باعث افزایش تحریک‌پذیری مغز در مرحله خواب عمیق می‌شود که ممکن است باعث بروز حرکات ناگهانی شود.
اختلالات خواب دیگر
برخی اختلالات خواب مانند آپنه خواب، سندرم پاهای بی‌قرار، کابوس‌های شدید و پاراسومنیاهای دیگر می‌توانند با راه رفتن در خواب همراه باشند یا آن را تشدید کنند.
مصرف دارو و مواد مخدر
مصرف برخی داروها مثل داروهای آرام‌بخش، خواب‌آور و مواد مخدر می‌تواند باعث بروز یا تشدید راه رفتن در خواب شود. همچنین قطع ناگهانی این داروها ممکن است باعث افزایش علائم شود.
مشکلات عصبی و روانی
برخی بیماری‌های عصبی مثل صرع، اختلالات روانی و اختلالات رشد عصبی می‌توانند با راه رفتن در خواب همراه باشند.
عوامل محیطی
صداهای بلند، نور زیاد یا تغییرات محیطی ممکن است باعث بیداری ناقص و شروع راه رفتن در خواب شود.
علائم و نشانه‌های راه رفتن در خواب
-
بلند شدن از تخت و راه رفتن در حالی که چشم‌ها نیمه‌باز و نگاه خیره است.
-
انجام حرکات ساده یا پیچیده مانند باز کردن در، پوشیدن لباس، راه رفتن در اتاق.
-
عدم پاسخگویی مناسب به اطرافیان.
-
گیجی، سردرگمی و رفتار غیرمعمول پس از بیداری ناگهانی.
-
عدم یادآوری فعالیت‌ها پس از بیداری کامل.
-
احتمال سقوط یا آسیب در هنگام راه رفتن.
عوارض و پیامدهای راه رفتن در خواب
خطرات جسمانی
یکی از بزرگ‌ترین نگرانی‌ها در مورد راه رفتن در خواب، خطر افتادن، تصادف با اشیا و آسیب‌های جدی مانند شکستگی استخوان، بریدگی یا حتی آسیب به سر است. فرد در حالت خواب‌آلودگی به خوبی محیط اطراف را درک نمی‌کند و ممکن است در معرض خطرات مختلف قرار بگیرد.
اختلال در کیفیت خواب
راه رفتن در خواب باعث کاهش کیفیت خواب فرد می‌شود و معمولاً بعد از این حالت فرد احساس خستگی، خواب‌آلودگی و کاهش تمرکز در طول روز دارد.
مشکلات روانی و اجتماعی
راه رفتن مکرر در خواب می‌تواند باعث اضطراب، خجالت و اختلال در روابط خانوادگی و اجتماعی شود. همچنین نگرانی خانواده و اطرافیان از سلامت فرد می‌تواند باعث استرس بیشتر شود.
تشخیص راه رفتن در خواب
تشخیص راه رفتن در خواب معمولاً بر اساس شرح حال بیمار و مشاهده مستقیم یا گزارش اطرافیان انجام می‌شود. در برخی موارد برای تشخیص دقیق‌تر، تست‌های تخصصی خواب (پلی‌سومنونوگرافی) انجام می‌شود تا الگوهای خواب و حرکات بدن بررسی شود.
راه‌های پیشگیری و کنترل راه رفتن در خواب
بهبود بهداشت خواب
-
ایجاد برنامه خواب منظم و منسجم.
-
محیط خواب امن و آرام.
-
کاهش مصرف کافئین و مواد محرک در ساعات قبل از خواب.
-
اجتناب از تماشای فیلم‌ها و بازی‌های پرهیجان پیش از خواب.
کاهش استرس و اضطراب
استفاده از روش‌های آرام‌سازی مانند مدیتیشن، یوگا، تنفس عمیق و ورزش منظم می‌تواند به کاهش استرس کمک کند.
درمان اختلالات خواب همراه
در صورتی که راه رفتن در خواب ناشی از بیماری‌های دیگر باشد، درمان این بیماری‌ها اهمیت ویژه دارد.
محدود کردن خطرات محیطی
برداشتن اشیای خطرناک از مسیر راه رفتن، بستن درب اتاق خواب، نصب محافظ پنجره و استفاده از حسگرهای حرکت می‌تواند به کاهش خطرات کمک کند.
درمان‌های پزشکی و روان‌شناختی
درمان دارویی
در موارد شدید یا مزمن، پزشک ممکن است داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها، داروهای ضدافسردگی یا داروهای آرام‌بخش را تجویز کند.
درمان‌های روان‌شناختی
روان‌درمانی، مدیریت استرس و آموزش روش‌های آرام‌سازی می‌تواند به کنترل بهتر علائم کمک کند.
درمان‌های تخصصی خواب
در موارد خاص که اختلالات خواب دیگر یا بیماری‌های عصبی زمینه‌ساز هستند، درمان‌های تخصصی بر اساس علت زمینه‌ای تجویز می‌شود.
پژوهش‌ها و مطالعات جدید
مطالعات نوین نشان داده‌اند که برخی اختلالات در تنظیم مسیرهای عصبی مغز می‌تواند منجر به راه رفتن در خواب شود. همچنین نقش ژنتیک در این اختلال به طور فزاینده‌ای مورد تأکید قرار گرفته است. پژوهش‌ها در زمینه استفاده از فناوری‌های نوین مانند دستگاه‌های پایش خواب و اپلیکیشن‌های موبایل به منظور شناسایی بهتر این اختلال و ارائه راهکارهای درمانی مؤثر ادامه دارد.
راهکارهای عملی برای خانواده‌ها و مراقبین
-
حفظ آرامش و حمایت از فرد مبتلا.
-
جلوگیری از بیدار کردن ناگهانی راه‌روهای خواب‌آلود که ممکن است باعث تحریک و واکنش نامطلوب شود.
-
ایجاد محیط امن و بدون خطر.
-
مراجعه به پزشک و متخصص خواب در صورت تکرار مکرر یا آسیب‌زا بودن حملات.
نتیجه‌گیری
راه رفتن در خواب یک اختلال پیچیده و گاهی نگران‌کننده است که می‌تواند کیفیت زندگی فرد و خانواده‌اش را تحت تأثیر قرار دهد. شناخت علل، علائم و روش‌های کنترل و درمان آن به بهبود وضعیت کمک شایانی می‌کند. با رعایت نکات بهداشتی خواب، کاهش استرس و در صورت لزوم درمان‌های تخصصی، می‌توان این اختلال را مدیریت و از پیامدهای ناگوار آن جلوگیری کرد. آگاهی و حمایت خانواده نیز نقش مهمی در کمک به فرد مبتلا ایفا می‌کند.