راه رفتن در خواب یکی از اختلالات خواب نسبتاً شایع در کودکان است که معمولاً با ترس و نگرانی والدین همراه است. این پدیده که به آن «سومن‌امبولیسم» نیز گفته می‌شود، در طول خواب عمیق اتفاق می‌افتد و کودکان در حالت نیمه‌خواب از رختخواب بلند شده و ممکن است راه بروند یا فعالیت‌هایی انجام دهند بدون اینکه آگاه باشند. راه رفتن در خواب در کودکان معمولاً موقتی و بی‌خطر است، اما در مواردی می‌تواند خطرات جسمی و روانی به دنبال داشته باشد. این مقاله به طور جامع به بررسی راه رفتن کودکان در خواب، علل، علائم، پیامدها، راهکارهای پیشگیری و درمان اختصاص دارد.
بخش اول: تعریف راه رفتن کودکان در خواب
راه رفتن در خواب یا سومن‌امبولیسم، نوعی پاراسومنیا است که بیشتر در مراحل عمیق خواب NREM (Non-Rapid Eye Movement) اتفاق می‌افتد. در این وضعیت کودک به صورت ناگهانی از خواب عمیق برخاسته و بدون هوشیاری کامل شروع به راه رفتن یا انجام حرکات پیچیده می‌کند. معمولاً کودک بعد از اتمام این حالت دوباره به خواب برمی‌گردد و خاطره‌ای از آن ندارد.
بخش دوم: شیوع راه رفتن در خواب در کودکان
راه رفتن در خواب در کودکان بسیار شایع‌تر از بزرگسالان است و آمارها نشان می‌دهد که بین ۱ تا ۱۶ درصد کودکان در بازه‌های زمانی مختلف دچار این اختلال می‌شوند. این پدیده معمولاً در سنین ۴ تا ۸ سال شایع‌تر است و در بسیاری از موارد با افزایش سن و بلوغ کاهش می‌یابد.
بخش سوم: علل و عوامل مؤثر در راه رفتن کودکان در خواب
عوامل ژنتیکی و خانوادگی
مطالعات متعدد نشان داده‌اند که راه رفتن در خواب در کودکان ممکن است سابقه خانوادگی داشته باشد. اگر والدین یا اعضای خانواده دچار راه رفتن در خواب باشند، احتمال بروز آن در کودکان بیشتر است.
اختلالات خواب دیگر
کودکان مبتلا به اختلالاتی مانند آپنه انسدادی خواب، کابوس‌های مکرر یا اختلالات حرکتی خواب بیشتر مستعد راه رفتن در خواب هستند.
کمبود خواب و بی‌نظمی خواب
کمبود خواب کافی، بی‌نظمی در زمان خواب و بیداری و تغییرات در برنامه خواب می‌تواند باعث افزایش بروز راه رفتن در خواب شود.
استرس و اضطراب
محیط‌های پراسترس، تغییرات بزرگ زندگی (مانند شروع مدرسه یا تغییر مکان زندگی) و اضطراب می‌تواند در تحریک این اختلال موثر باشد.
عوامل محیطی
صداهای بلند، نور زیاد، دمای نامناسب و سایر محرک‌های محیطی می‌توانند باعث بیدار شدن ناقص کودک و آغاز راه رفتن در خواب شوند.
بیماری‌ها و مصرف دارو
برخی بیماری‌ها مانند تب بالا، عفونت‌های دستگاه تنفسی و مصرف داروهای خاص نیز می‌توانند محرک راه رفتن در خواب باشند.
بخش چهارم: علائم و رفتارهای کودکان در خواب راه رفتن
-
بلند شدن ناگهانی از تخت خواب با چشم‌های نیمه‌باز یا خیره
-
راه رفتن آرام یا با حرکات نامنظم و گاهی سریع در اتاق یا حتی خارج از اتاق
-
انجام حرکات پیچیده مثل باز کردن در، صحبت کردن یا جابجایی اشیاء
-
عدم پاسخگویی مناسب به صحبت‌های اطرافیان
-
سردرگمی و گیجی پس از بیدار شدن ناگهانی
-
عدم یادآوری کامل یا کامل نبودن خاطره از این رویدادها بعد از بیداری
بخش پنجم: خطرات و پیامدهای راه رفتن در خواب در کودکان
خطر آسیب جسمانی
کودک در حالت راه رفتن در خواب کنترل کامل بر حرکات خود ندارد و ممکن است دچار زمین خوردن، برخورد با اشیاء، سقوط از پله‌ها یا باز شدن درب‌ها و خروج از منزل شود که خطرات جدی دارد.
اختلال در کیفیت خواب
راه رفتن در خواب باعث اختلال در چرخه خواب و کاهش کیفیت آن می‌شود که منجر به خواب‌آلودگی و کاهش تمرکز در طول روز می‌گردد.
تأثیرات روانی و اجتماعی
والدین ممکن است دچار نگرانی و استرس شوند و کودک نیز به دلیل این اختلال در برخی موارد احساس ترس یا اضطراب در هنگام خواب پیدا کند.
بخش ششم: تشخیص راه رفتن کودکان در خواب
تشخیص این اختلال معمولاً بر اساس شرح حال والدین و مشاهده مستقیم اتفاقات انجام می‌شود. پزشک ممکن است از والدین بخواهد روزانه یا هفتگی رفتار کودک را ثبت کنند. در صورت لزوم، انجام تست‌های تخصصی خواب مانند پلی‌سومنونوگرافی برای بررسی الگوهای خواب توصیه می‌شود.
بخش هفتم: راهکارهای پیشگیری و مدیریت راه رفتن در خواب در کودکان
بهداشت خواب مناسب
-
تنظیم برنامه خواب منظم و منسجم
-
محیط خواب امن، تاریک، خنک و آرام
-
حذف محرک‌های صوتی و نوری مزاحم
کاهش استرس و اضطراب
-
ایجاد محیط آرام و امن برای کودک
-
صحبت کردن با کودک درباره ترس‌ها و نگرانی‌ها
-
استفاده از تکنیک‌های آرام‌سازی و بازی‌های آرام‌بخش قبل از خواب
مراقبت‌های ایمنی در منزل
-
جلوگیری از دسترسی کودک به پله‌ها و مکان‌های خطرناک
-
بستن درب‌های ورودی و خروجی یا نصب حفاظ‌ها
-
برداشتن اشیای تیز و خطرناک از مسیر راه رفتن کودک
اصلاح سبک زندگی
-
پرهیز از خوردن غذاهای سنگین یا محرک نزدیک به زمان خواب
-
کاهش مصرف کافئین (اگر کودک مصرف دارد) در ساعات بعدازظهر و شب
بخش هشتم: درمان‌های پزشکی و روان‌شناختی
درمان‌های دارویی
در موارد شدید یا مزمن، پزشک ممکن است داروهایی مانند بنزودیازپین‌ها یا داروهای آرام‌بخش تجویز کند که البته باید زیر نظر متخصص باشد.
روان‌درمانی و مشاوره
اگر راه رفتن در خواب با استرس، اضطراب یا اختلالات روانی همراه باشد، روان‌درمانی می‌تواند به کاهش این عوامل کمک کند.
درمان اختلالات خواب مرتبط
در صورتی که اختلالات دیگری مثل آپنه خواب وجود داشته باشد، درمان آن می‌تواند به بهبود راه رفتن در خواب کمک کند.
بخش نهم: نکات مهم برای والدین
-
حفظ آرامش و حمایت از کودک بسیار مهم است.
-
نباید کودک را به زور بیدار کرد؛ زیرا ممکن است باعث ترس و آشفتگی شود.
-
ثبت وقایع و الگوهای راه رفتن در خواب برای کمک به تشخیص پزشک مفید است.
-
در صورت بروز آسیب یا تکرار مکرر، حتماً به پزشک متخصص خواب مراجعه کنید.
بخش دهم: پژوهش‌ها و چشم‌اندازهای آینده
مطالعات جدید نشان می‌دهد که راه رفتن در خواب در کودکان ممکن است ناشی از ناهماهنگی در فرآیندهای عصبی تنظیم‌کننده خواب و بیداری باشد. فناوری‌های نوین پایش خواب و تحقیقات ژنتیکی می‌تواند به شناسایی دقیق‌تر علل و درمان‌های هدفمندتر کمک کند. همچنین برنامه‌های آموزشی برای والدین در جهت مدیریت بهتر این اختلال در حال توسعه است.
نتیجه‌گیری
راه رفتن در خواب یکی از اختلالات نسبتا شایع در کودکان است که معمولاً بی‌خطر بوده و با افزایش سن کاهش می‌یابد. با این حال، شناخت علل، علائم و راهکارهای پیشگیری و درمان آن اهمیت زیادی دارد تا از آسیب‌های جسمی و روانی جلوگیری شود و کیفیت خواب کودک حفظ گردد. ایجاد محیط امن، رعایت بهداشت خواب و در صورت نیاز مراجعه به متخصص، کلیدهای اصلی مدیریت این اختلال در کودکان هستند.