بارداری یک فرآیند فیزیولوژیک طبیعی است، اما همواره بدون خطر نیست. در برخی شرایط، بهویژه در بارداریهای چندقلویی (دوقلویی، سهقلویی و بیشتر)، احتمال بروز عوارض برای مادر و جنینها بهطور چشمگیری افزایش مییابد. از اینرو، چنین بارداریهایی در گروه بارداریهای پرخطر قرار میگیرند و نیازمند مراقبتهای ویژه و چندبعدی هستند.
ماما، بهعنوان یکی از اعضای کلیدی تیم مراقبت سلامت مادر و نوزاد، نقش مهمی در شناسایی، پیشگیری، پایش و مدیریت مشکلات بارداریهای چندقلویی ایفا میکند. او نهتنها از جنبهی بالینی مسئول پیگیری سلامت مادر و جنینهاست، بلکه وظیفهی آموزش، حمایت روانی و اجتماعی، و هماهنگی بین تیم درمانی را نیز بر عهده دارد.
این مقاله با هدف بررسی ابعاد گوناگون نقش ماما در مراقبت از مادران پرخطر در بارداریهای چندقلویی تدوین شده است.
بارداری چندقلویی: تعاریف و اهمیت
بارداری چندقلویی به حالتی گفته میشود که بیش از یک جنین در رحم رشد کند. این وضعیت ممکن است ناشی از تقسیم یک تخمک بارور (تکتخمکی) یا باروری چند تخمک (دوتخمکی یا بیشتر) باشد.
شیوع بارداریهای چندقلویی در جهان طی دهههای اخیر افزایش یافته است که بخشی از این افزایش ناشی از پیشرفتهای درمان ناباروری و استفاده از روشهای کمکباروری (ART) است.
پیامدهای بارداری چندقلویی:
-
افزایش خطر زایمان زودرس
-
محدودیت رشد داخل رحمی (IUGR)
-
پرهاکلامپسی و اکلامپسی
-
دیابت بارداری
-
سزارین اورژانسی یا انتخابی
-
افزایش خطر مرگومیر مادری و نوزادی
با توجه به این پیامدها، اهمیت نقش ماما در مراقبت از چنین بارداریهایی بیش از پیش روشن میشود.
وظایف و نقش ماما در مراحل مختلف بارداریهای چندقلویی
نقش ماما در دوران پیش از بارداری (Preconception Care)
-
آموزش زوجین در مورد احتمال چندقلویی بهویژه هنگام استفاده از روشهای کمکباروری
-
مشاوره درباره اصلاح سبک زندگی (تغذیه، وزن، ترک دخانیات و الکل)
-
شناسایی عوامل خطر پیشین (مانند سابقه خانوادگی، سن بالای مادر، سابقه ناباروری)
-
ارجاع برای بررسیهای تخصصی در صورت نیاز
نقش ماما در مراقبتهای دوران بارداری
الف) غربالگری و تشخیص
-
انجام سونوگرافیهای اولیه برای تشخیص نوع چندقلویی (مونوکوریونیک یا دیکوریونیک)
-
پایش وضعیت جفتها و کیسههای آمنیوتیک
-
ثبت دقیق شرححال و سابقه پزشکی
ب) مراقبتهای جسمی
-
پایش منظم فشار خون و علائم پرهاکلامپسی
-
بررسی وزنگیری مادر و مقایسه با استانداردهای ویژه چندقلویی
-
انجام تستهای آزمایشگاهی (قند خون، هموگلوبین، پروتئین ادرار و غیره)
-
مراقبت از علائم زایمان زودرس (انقباضات رحمی، تغییرات سرویکس)
-
آموزش مادر برای شناسایی علائم هشداردهنده (کاهش حرکات جنین، سردرد شدید، تاری دید، درد شکمی)
ج) مراقبتهای تغذیهای
-
مشاوره تغذیه برای افزایش دریافت انرژی، پروتئین، ویتامینها و مواد معدنی
-
توصیه به مصرف مکملهای اسیدفولیک، آهن و کلسیم
-
آموزش در مورد هیدراتاسیون مناسب
د) مراقبتهای روانی و اجتماعی
-
حمایت از مادر در مواجهه با اضطراب و استرس ناشی از چندقلویی
-
معرفی گروههای حمایتی یا مشاور روانشناسی در صورت نیاز
-
آموزش خانواده برای فراهم کردن محیط آرام و حمایتگر
هـ) آموزش و توانمندسازی مادر
-
آموزش در مورد روش صحیح استراحت و فعالیتهای روزانه
-
توصیه در خصوص خواب کافی و استراحت در وضعیتهای مناسب
-
آموزش علائم زایمان زودرس و لزوم مراجعه فوری به بیمارستان
نقش ماما در حین زایمان
-
حضور فعال و پایش مستمر وضعیت مادر و جنینها
-
بررسی دقیق ضربان قلب جنینها و الگوی انقباضات رحمی
-
آمادهسازی مادر برای سزارین در صورت وجود اندیکاسیون
-
مدیریت درد زایمان و ارائه روشهای غیر دارویی و دارویی کاهش درد
-
همکاری نزدیک با متخصص زنان و بیهوشی در مواقع اورژانسی
نقش ماما در دوران پس از زایمان
-
پایش خونریزی پس از زایمان (بهدلیل افزایش خطر آتونی رحم در چندقلویی)
-
آموزش مادر در مورد شیردهی همزمان به چند نوزاد و مدیریت مشکلات پستان
-
حمایت روانی از مادر در پیشگیری و شناسایی افسردگی پس از زایمان
-
آموزش مراقبت از نوزادان نارس یا کموزن
-
پیگیری وضعیت تغذیه و خواب مادر برای پیشگیری از خستگی شدید
چالشهای مراقبت مامایی در بارداریهای چندقلویی
کمبود زمان و منابع انسانی در مراکز مراقبت اولیه
فشار روانی شدید مادر که ممکن است باعث کاهش همکاری او شود
ریسک بالای عوارض و نیاز به هماهنگی سریع با تیم تخصصی
هزینههای بالای مراقبت و بستریهای مکرر برای خانوادهها
راهکارها و پیشنهادها
-
آموزش تخصصی و بازآموزی ماماها در زمینه بارداریهای پرخطر
-
تقویت سیستم مراقبت تیمی با همکاری متخصص زنان، متخصص نوزادان و روانشناس
-
افزایش تعداد جلسات مراقبت دوران بارداری در مادران چندقلو
-
طراحی بروشورهای آموزشی ویژه برای مادران چندقلو
-
حمایت بیمهای و اجتماعی از مادران پرخطر
نتیجهگیری
بارداریهای چندقلویی، بهدلیل افزایش چشمگیر خطرات برای مادر و جنینها، در گروه بارداریهای پرخطر قرار میگیرند. ماما در این مسیر، نهتنها مراقب بالینی بلکه مشاور، حامی روانی و آموزشی برای مادر محسوب میشود. حضور فعال، آگاهی علمی و مهارتهای عملی ماما میتواند در کاهش عوارض، ارتقای سلامت مادر و نوزادان و تجربهای ایمنتر از بارداری و زایمان نقش تعیینکنندهای ایفا کند.
بنابراین، توانمندسازی ماماها و فراهم کردن زیرساختهای لازم برای مراقبت جامع از این مادران، یکی از اولویتهای نظام سلامت در کاهش مرگومیر و عوارض مادری و نوزادی است.