زردی نوزادی یکی از شایعترین مشکلات دوران نوزادی است که تقریباً در ۶۰ درصد نوزادان ترم و ۸۰ درصد نوزادان نارس دیده میشود. این وضعیت معمولاً ناشی از افزایش سطح بیلیروبین غیرکنژوگه در خون است و در اکثر موارد خوشخیم بوده و بهطور خودبهخود برطرف میشود. با این حال در برخی شرایط میتواند منجر به عوارض جدی مانند کرنیکتروس و آسیبهای نورولوژیک غیرقابل برگشت گردد.
مامای حرفهای با ایفای نقش کلیدی در مراقبتهای دوران بارداری، زایمان و پس از تولد میتواند با آموزش، غربالگری و مداخلات بهموقع از بروز و شدت زردی نوزاد پیشگیری کند.
در این مقاله به بررسی نقش مراقبتهای مامایی در پیشگیری از زردی نوزاد پرداخته میشود.
فصل اول: مروری بر زردی نوزادی
تعریف زردی
زردی (Jaundice) تغییر رنگ پوست و صلبیه چشم به رنگ زرد است که در اثر تجمع بیلیروبین در خون ایجاد میشود.
انواع زردی نوزادی
-
زردی فیزیولوژیک: شایعترین نوع زردی، ناشی از ناپختگی کبد و افزایش تولید بیلیروبین.
-
زردی پاتولوژیک: در ساعات اولیه زندگی یا با شدت بالا ظاهر میشود و علل مختلفی مانند ناسازگاری خونی، عفونت یا بیماریهای متابولیک دارد.
-
زردی ناشی از شیر مادر: ممکن است به علت تأخیر در شروع تغذیه یا ترکیبات خاص شیر مادر ایجاد شود.
عوامل خطرساز بروز زردی
-
نارس بودن نوزاد
-
ناسازگاری ABO و Rh
-
وزن کم هنگام تولد
-
تاخیر در شروع تغذیه با شیر مادر
-
کمآبی یا کاهش دفع مدفوع نوزاد
فصل دوم: نقش ماما در دوران بارداری
آموزش مادر باردار
ماما با آموزشهای لازم در دوران بارداری میتواند آگاهی مادر را نسبت به زردی افزایش دهد. مباحث آموزشی شامل:
-
اهمیت تغذیه مناسب مادر برای سلامت جنین
-
لزوم انجام آزمایشهای خونی (مانند گروه خون و Rh)
-
ضرورت مراجعه بهموقع به مراکز درمانی پس از تولد نوزاد
غربالگری و مراقبتهای دوران بارداری
-
بررسی گروه خونی و Rh مادر
-
ارجاع مادر Rh منفی برای دریافت آمپول روگام
-
پایش سلامت عمومی مادر (کمخونی، دیابت بارداری و …) که میتواند در بروز زردی نقش داشته باشد
فصل سوم: نقش ماما در حین زایمان
انتخاب روش مناسب زایمان
در برخی شرایط خاص مانند زایمان پرخطر، زایمان بهموقع و مناسب میتواند از بروز مشکلاتی مانند خونریزی یا همولیز جلوگیری کند.
مراقبت از نوزاد بلافاصله پس از تولد
-
ارزیابی نوزاد با آزمون آپگار
-
جلوگیری از هیپوکسی نوزاد که میتواند منجر به تشدید زردی شود
-
اطمینان از شروع زودهنگام تغذیه با شیر مادر
فصل چهارم: نقش ماما در دوران پس از تولد
آموزش مادر پس از زایمان
-
تأکید بر شروع تغذیه با شیر مادر در ساعت اول تولد
-
توصیه به شیردهی مکرر (۸–۱۲ بار در شبانهروز) برای افزایش دفع بیلیروبین
-
آموزش علائم هشدار زردی (زردی زودرس، خوابآلودگی شدید، مکیدن ضعیف)
پایش وضعیت نوزاد
-
بررسی رنگ پوست و صلبیه در روزهای اول
-
اندازهگیری سطح بیلیروبین در صورت شک به زردی
-
ارجاع بهموقع نوزاد برای درمان (فتوتراپی یا درمان دارویی)
پیشگیری از کمآبی نوزاد
کمآبی و کاهش دفع ادرار و مدفوع یکی از عوامل تشدید زردی است. مامای آگاه باید با آموزش مادر، تغذیه منظم و پایش دفع نوزاد را تضمین کند.
فصل پنجم: مداخلات مامایی در پیشگیری
مداخلات اولیه
-
شروع زودهنگام شیردهی
-
آموزش صحیح شیردهی به مادر
-
جلوگیری از مصرف بیمورد آب قند یا شیرخشک مگر در شرایط پزشکی
اقدامات تخصصی
-
همکاری با پزشک برای غربالگری نوزادان پرخطر
-
پیگیری آزمایشهای غربالگری نوزادی
-
ثبت و گزارش موارد مشکوک به زردی شدید
فصل ششم: چالشها و راهکارها
چالشها
-
کمبود آگاهی مادران در مناطق محروم
-
محدودیت دسترسی به تجهیزات سنجش بیلیروبین
-
ترخیص زودهنگام مادر و نوزاد از بیمارستان
راهکارها
-
برگزاری کلاسهای آمادگی برای زایمان با محوریت آموزش زردی
-
تقویت مراقبتهای پس از زایمان توسط ماما در منزل یا مراکز بهداشتی
-
توسعه سیستم غربالگری و پیگیری الکترونیک
نتیجهگیری
مراقبتهای مامایی نقش بسیار مهمی در پیشگیری از بروز و شدت زردی نوزاد دارد. از آموزش مادر در دوران بارداری گرفته تا پایش دقیق نوزاد پس از تولد، همگی گامهایی هستند که میتوانند از بروز عوارض جبرانناپذیر جلوگیری کنند. افزایش آگاهی مادران، توانمندسازی ماماها و ایجاد زیرساختهای لازم برای پیگیری مستمر از مهمترین ارکان این فرآیند است.