در دنیای امروز، استفاده از لنزهای تماسی به بخشی از زندگی روزمره میلیونها نفر در سراسر جهان تبدیل شده است. بسیاری از افراد از لنزها برای اصلاح بینایی استفاده میکنند، در حالی که عدهای دیگر به دلایل زیبایی و تغییر رنگ چشم به سراغ آن میروند. لنزهای تماسی اگرچه جایگزینی راحت و ظاهری جذاب برای عینک به حساب میآیند، اما گاهی عوارضی را نیز به همراه دارند. یکی از شایعترین مشکلات در میان استفادهکنندگان لنز، خشکی چشم است.
خشکی چشم ناشی از لنز میتواند از ناراحتی خفیف تا تحریک شدید و حتی آسیب قرنیه متغیر باشد. در این مقاله به بررسی علل، علائم، عوامل تشدیدکننده، روشهای پیشگیری و درمان خشکی چشم ناشی از استفاده از لنزهای تماسی میپردازیم تا کاربران بتوانند با آگاهی بیشتری از لنزهای خود استفاده کنند.
لنز تماسی چیست و چگونه کار میکند؟
لنز تماسی یک دیسک نازک و شفاف است که مستقیماً روی سطح قرنیه چشم قرار میگیرد. وظیفه اصلی لنز، تغییر مسیر پرتوهای نور برای اصلاح عیوب انکساری مانند نزدیکبینی، دوربینی یا آستیگماتیسم است. لنزها از مواد مختلفی ساخته میشوند که میتوانند سخت، نرم یا ترکیبی از هر دو باشند.
لنزهای نرم، که بیشترین استفاده را دارند، معمولاً از مواد هایدروفیلیک (جذبکننده آب) تشکیل شدهاند. این ویژگی باعث میشود لنز نرمتر و راحتتر روی چشم بنشیند. اما همین خاصیت جذب آب گاهی باعث میشود رطوبت طبیعی چشم کاهش یابد و در نتیجه احساس خشکی به وجود آید.
خشکی چشم چیست؟
خشکی چشم یا Dry Eye Syndrome وضعیتی است که در آن سطح چشم به اندازه کافی مرطوب نیست یا کیفیت اشک تولیدی کاهش یافته است. اشک انسان از سه لایه تشکیل میشود:
لایه چربی (لیپیدی): از تبخیر سریع اشک جلوگیری میکند.
لایه آبکی: بخش اصلی اشک را تشکیل داده و سطح چشم را مرطوب میکند.
لایه موکوسی (مخاطی): باعث چسبیدن یکنواخت اشک به سطح قرنیه میشود.
هرگونه اختلال در این لایهها میتواند باعث خشکی، سوزش، قرمزی و تاری دید شود. زمانی که فرد از لنز تماسی استفاده میکند، تعادل طبیعی اشک ممکن است بر هم بخورد و منجر به خشکی چشم گردد.
چرا لنز باعث خشکی چشم میشود؟
لنز تماسی مانند یک سد فیزیکی بین سطح چشم و محیط بیرون عمل میکند. این سد گاهی باعث میشود اکسیژن و رطوبت کافی به قرنیه نرسد. چند عامل اصلی در بروز خشکی چشم هنگام استفاده از لنز نقش دارند:
کاهش تبادل اکسیژن
قرنیه چشم برای سالم ماندن نیاز به اکسیژن دارد. لنزهای تماسی، بهویژه انواع قدیمی یا ضخیمتر، مقدار اکسیژن ورودی را کاهش میدهند. کاهش اکسیژن باعث التهاب خفیف، تحریک و در نهایت خشکی میشود.
تبخیر سریعتر اشک
سطح لنز میتواند باعث بیثباتی لایه اشکی شود. زمانی که اشک بهدرستی روی قرنیه پخش نشود یا زودتر تبخیر شود، چشم خشک و ناراحت میشود.
جذب آب توسط لنز
بسیاری از لنزهای نرم از موادی ساخته شدهاند که آب را جذب میکنند. این خاصیت باعث میشود رطوبت از سطح چشم به سمت لنز کشیده شود و در نتیجه سطح چشم خشک شود.
تجمع رسوبات
پروتئینها و چربیهای طبیعی موجود در اشک میتوانند روی لنز تهنشین شوند. این رسوبات، علاوه بر کاهش راحتی لنز، تعادل اشک را هم مختل میکنند و خشکی را تشدید مینمایند.
استفاده طولانیمدت
استفاده مداوم و طولانی از لنز (مثلاً بیش از ۸ تا ۱۰ ساعت در روز) میتواند سطح چشم را دچار استرس و کمبود رطوبت کند.
علائم خشکی چشم ناشی از لنز
خشکی چشم در افراد مختلف میتواند علائم متفاوتی داشته باشد. برخی از شایعترین علائم عبارتاند از:
-
احساس سوزش یا خارش چشم
-
قرمزی چشم
-
احساس وجود جسم خارجی یا شن در چشم
-
تاری دید موقت
-
حساسیت به نور
-
خستگی یا سنگینی چشم
-
اشکریزش غیرطبیعی (گاهی چشم در پاسخ به خشکی، اشک اضافی تولید میکند)
-
ناراحتی هنگام گذاشتن یا برداشتن لنز
اگر این علائم نادیده گرفته شوند، ممکن است آسیب به سطح قرنیه و حتی عفونتهای چشمی رخ دهد.
چه کسانی بیشتر در معرض خطر هستند؟
برخی افراد بیشتر از دیگران مستعد ابتلا به خشکی چشم در اثر استفاده از لنز هستند. عواملی که خطر را افزایش میدهند عبارتاند از:
-
استفاده بیش از حد از لنز (بیش از زمان توصیهشده)
-
کار طولانیمدت با کامپیوتر یا تلفن همراه
-
حضور در محیطهای خشک، دارای کولر یا بخاری
-
استفاده از لنز در هوای آلوده یا پرگردوغبار
-
استعمال دخانیات
-
مصرف داروهایی مانند آنتیهیستامینها، قرصهای ضدبارداری و داروهای ضدافسردگی
-
افزایش سن (بهویژه در زنان بعد از یائسگی)
-
کمبود ویتامین A یا اسیدهای چرب امگا-۳
تشخیص خشکی چشم
اگر فردی در حین استفاده از لنز تماسی احساس ناراحتی یا خشکی کند، باید به چشمپزشک مراجعه کند. پزشک با انجام معاینات مختلف مانند:
-
بررسی سطح اشک (آزمایش شیرمر)
-
بررسی کیفیت لایه اشکی با فلوروسئین
-
معاینه سطح قرنیه و ملتحمه
میتواند میزان خشکی چشم را مشخص و درمان مناسب را پیشنهاد کند.
راهکارهای پیشگیری و درمان
استفاده از لنزهای مناسب
انتخاب نوع لنز تأثیر زیادی بر سلامت چشم دارد. لنزهای سیلیکون هایدروژل نسبت به لنزهای قدیمیتر، انتقال اکسیژن بیشتری دارند و باعث خشکی کمتری میشوند. همچنین لنزهای روزانه (یکبار مصرف) برای افرادی که مستعد خشکی هستند، گزینه بسیار خوبیاند.
رعایت مدت زمان استفاده
هیچگاه نباید لنز را بیشتر از زمان توصیهشده استفاده کرد. معمولاً زمان مناسب بین ۸ تا ۱۰ ساعت در روز است. خوابیدن با لنز حتی برای مدت کوتاه، خطر خشکی و عفونت را چند برابر میکند.
استفاده از قطرههای مرطوبکننده (Artificial Tears)
قطرههای اشک مصنوعی بدون مواد نگهدارنده، میتوانند سطح چشم را مرطوب نگه دارند. این قطرهها را میتوان چند بار در روز و قبل از احساس خشکی استفاده کرد. بهتر است از برندهایی استفاده شود که مخصوص لنز طراحی شدهاند.
رعایت بهداشت لنز
تمیز نگه داشتن لنز و قاب نگهدارنده آن اهمیت زیادی دارد. شستوشوی دستها قبل از تماس با لنز، استفاده از محلولهای ضدعفونیکننده مناسب و تعویض منظم قاب، میتواند از التهاب و خشکی چشم جلوگیری کند.
پلک زدن منظم
در زمان کار با کامپیوتر یا تلفن همراه، افراد کمتر پلک میزنند. پلک زدن باعث پخش یکنواخت اشک روی سطح چشم میشود. توصیه میشود هنگام کار طولانیمدت با صفحهنمایش، هر چند دقیقه چند بار پلک بزنید یا از قانون 20-20-20 استفاده کنید (هر ۲۰ دقیقه، ۲۰ ثانیه به نقطهای در ۶ متری نگاه کنید).
تنظیم محیط
استفاده از دستگاه رطوبتساز در اتاق، دوری از باد مستقیم کولر یا بخاری، و بستن پنجره در هنگام رانندگی با سرعت بالا، میتواند خشکی را کاهش دهد.
تغذیه مناسب
مصرف غذاهای حاوی اسیدهای چرب امگا-۳ (مثل ماهی، گردو، تخمکتان) و ویتامین A (مثل هویج و سبزیجات برگسبز) میتواند تولید اشک را بهبود دهد.
اجتناب از دود و گردوغبار
دود سیگار و آلودگی هوا از عوامل تشدیدکننده خشکی چشم هستند. در محیطهای آلوده یا بادی، استفاده از عینک آفتابی میتواند از چشم محافظت کند.
مشاوره با پزشک
در موارد شدید، چشمپزشک ممکن است درمانهای تخصصیتری مانند استفاده از لنزهای درمانی (لنز بانداژ)، داروهای ضدالتهاب یا حتی بستن موقت مجرای اشکی را تجویز کند تا رطوبت بیشتری در چشم حفظ شود.
آیا باید لنز را کنار گذاشت؟
لزومی ندارد که تمام افراد درگیر خشکی چشم، استفاده از لنز را کنار بگذارند. در بسیاری از موارد، با رعایت اصول بهداشتی، انتخاب لنز مناسب و استفاده از قطرههای مرطوبکننده، میتوان به راحتی از لنز استفاده کرد.
اما در صورت بروز علائم شدید مانند درد، قرمزی زیاد، کاهش دید یا احساس جسم خارجی، باید فوراً لنز برداشته و به پزشک مراجعه شود. گاهی لازم است تا زمان بهبود کامل چشم، استفاده از لنز متوقف گردد.
نکات طلایی برای کاربران لنز
لنز را همیشه قبل از خواب بردارید.
محلول لنز را هرگز دوباره استفاده نکنید؛ هر بار محلول تازه بریزید.
از تماس لنز با آب شیر یا بزاق خودداری کنید.
در صورت احساس ناراحتی، لنز را فوراً بردارید.
هر ۶ تا ۱۲ ماه یکبار معاینه چشم انجام دهید.
از قطرههایی که مخصوص لنز نیستند بدون تجویز پزشک استفاده نکنید.
فناوریهای جدید در طراحی لنز
در سالهای اخیر، شرکتهای تولیدکننده لنز به دنبال راهحلهایی برای کاهش خشکی چشم بودهاند. برخی از فناوریهای جدید عبارتاند از:
-
لنزهای با محتوای آب متغیر: که در مرکز چگالی بیشتری دارند و در لبهها رطوبت بالاتری حفظ میکنند.
-
لنزهای دارای مرطوبکننده در ساختار: برخی لنزها با مواد مرطوبکننده مانند هیالورونیک اسید تولید میشوند که رطوبت را طولانیتر حفظ میکنند.
-
لنزهای هوشمند با نفوذ اکسیژن بالا: این لنزها اجازه عبور حجم بیشتری از اکسیژن را میدهند و برای استفاده طولانیمدت مناسبترند.
پیشرفت فناوری در این حوزه بهطور چشمگیری باعث افزایش راحتی و کاهش بروز خشکی چشم شده است.
جمعبندی
خشکی چشم ناشی از استفاده از لنزهای تماسی یکی از مشکلات شایع اما قابلکنترل است. این عارضه معمولاً به دلیل کاهش اکسیژنرسانی، تبخیر سریع اشک یا استفاده نادرست از لنز رخ میدهد. آگاهی از علائم هشداردهنده و رعایت توصیههای سادهای مانند محدود کردن زمان استفاده، حفظ بهداشت لنز و استفاده از قطرههای مرطوبکننده میتواند از بروز این مشکل جلوگیری کند.
در نهایت، اگر احساس ناراحتی یا تغییر در بینایی دارید، مراجعه به چشمپزشک را به تعویق نیندازید. مراقبت صحیح از چشمها، نهتنها راحتی استفاده از لنز را افزایش میدهد بلکه سلامت بینایی شما را در بلندمدت تضمین میکند.