یکی از رایج‌ترین مشکلات دختران و پسران جوان در رده سنی ۱۸، ۱۹ تا حدود ۳۰ سال دردسرهایی است که بابت دندان عقل متحمل می‌شوند. البته افراد مسن‌تر هم کمابیش با این مشکلات درگیر هستند ولی معمولا مشکلات دندان عقل در بیماران جوان دیده می‌شود.دندان عقل یکی از نمونه‌های تکامل بشر در طول هزاران سال است. انسان‌های اولیه استخوان‌بندی و اسکلت درشت‌تری داشته‌اند. جمجمه‌های بدست آمده نشان داده بشر اولیه سه دندان آسیای بزرگ داشته که از هر سه آنها برای جویدن استفاده می‌کرده است. علت هم این بوده که غذاهای انسان‌های اولیه اغلب خام و سفت بوده و آنها برای جویدن این غذا‌ها به دندان‌های آسیای بیشتر و آرواره‌های قوی‌تر نیاز داشته‌اند. به مرور با پیشرفت شرایط زندگی بشر یاد می‌گیرد غذا‌ها را بپزد. در نتیجه رژیم غذایی نرم‌تر می‌شود و کم کم نیاز به آرواره‌های قوی‌تر و دندان‌های بیشتر از بین می‌رود. در نتیجه فک انسان در کنار سایر استخوان‌ها به مرور کوچک‌تر می‌شود. بنابراین آخرین دندان آسیای بزرگ به تدریج فضای کافی برای رویش را از دست می‌دهد. در نتیجه شیوع نهفتگی در این دندان افزایش می‌یابد. هرچه جلو‌تر می‌رویم نهفتگی در این دندان شایع‌تر می‌شود. در واقع سومین آسیای بزرگ فک به تدریج در حال حذف شدن از ژنتیک انسان است.چرا می‌گوییم دندان عقل معمولا جوانه دندان عقل از حدود سن ۱۱، ۱۲ سالگی شروع به تشکیل می‌کند یعنی زمانی که عمده دندان‌های دائمی رویش پیدا کرده‌اند. بعد از شکل‌گیری دندان، فرآیند رویش آغاز می‌شود که معمولا در سن ۱۸، ۱۹ سالگی است. چون این دندان در سنی رویش پیدا می‌کند که فرد دارد پا به مرحله بزرگسالی می‌گذارد به آن دندان عقل (wisdom tooth) می‌گویند. مشکلات فرد هم از همان سن آغاز می‌شود. البته سن رویش دندان عقل به میزان رشد اسکلت صورت بستگی دارد. در برخی افراد در ۱۶، ۱۷ سالگی دندان عقل تقریبا تکمیل شده ولی در برخی موارد در ۲۰ سالگی هنوز ریشه‌ها کامل نشده‌اند.شرایط رویش یک دندان برای اینکه دندانی رویش پیدا کند باید ۳ عامل وجود داشته باشد: یک اینکه مسیر رویش باز باشد یعنی مثلا ریشه دندان‌های کناری این مسیر را مسدود نکرده باشند، دو اینکه فضای موجود برای رویش دندان مناسب باشد یعنی سایز دندان با مقدار فضای موجود متناسب باشد و سوم اینکه دندان اصلا توان رویش داشته باشد. اگر هر کدام از این سه عامل دچار اشکال باشند دندان به سمت نهفتگی می‌رود.مصائب دندان عقل مشکلات مربوط به دندان عقل بسیار زیاد و متنوع هستند. از یک التهاب لثه اطراف آن تا تومورهای بزرگ و خطرناک متفاوت هستند. مهم این است که در دوران رویش و پس از آن دندان باید تحت نظر باشد. مشکل این است که برخی از این عوارض مساله واضحی برای بیمار ایجاد نمی‌کنند. مثلا بیمار برای مشکل دیگری مراجعه می‌کند و بعد در رادیوگرافی معلوم می‌شود که کیست یا تومور بسیار بزرگی در اطراف دندان عقل تشکیل شده و استخوان فک را بشدت تخریب کرده است. بیمار هم اصلا متوجه نشده چون علامتی نداشته. درمان چنین ضایعاتی مشکل است و عوارض خاص خودش را دارد.دندان عقل مثل بقیه دندان‌های دائمی جالب است که اگر دندان شیری کودک بیفتد و دندان دائمی فورا رویش پیدا نکند و ۲، ۳ ماه به تاخیر بیفتد والدین حتما به دندانپزشک مراجعه می‌کنند که چرا دندان بچه درنیامده. ولی در مورد دندان عقل چنین حساسیتی وجود ندارد گرچه مشکلات مربوط به آن بسیار زیاد‌تر است. علت شاید بی‌توجهی خود بیمار جوان باشد که از حساسیت این موضوع آگاه نیست و والدین هم در این زمینه او را راهنمایی نمی‌کنند. توصیه می‌کنیم اگر دندان عقل در سن ۱۸، ۱۹ سالگی نهایتا تا ۲۰ سالگی رویش پیدا نکرد فرد باید حتما برای بررسی موضوع به دندانپزشک مراجعه کند.همه وضعیت‌های دندان عقل دندان عقل می‌تواند ۳ وضعیت پیدا کند. دندان ممکن است کاملا رویش پیدا کند، ممکن است نیمی از تاج آن از لثه بیرون بزند و باقی تاج وارد حفره دهان نشود. حالت سوم هم اینکه دندان اصلا وارد حفره دهان نشود و کاملا نهفته باقی بماند.دندان عقل اصولا دندان دردسرسازی است. چون در انتهای دهان قرار گرفته تمیز کردنش بسیار سخت است و امکان دارد باعث گیر غذایی و پوسیدگی دندان جلویی هم بشود. خود دندان عقل اگر دچار پوسیدگی بشود ترمیم یا درمان ریشه آن معمولا سخت‌تر از دندان‌های دیگر است. بنابراین توصیه می‌شود این دندان‌های روئیده هم خارج شوند مگر در حالتی که بیمار یکی از دندان‌های آسیای بزرگ خود را از دست داده باشد یا احتمال بدهیم که بزودی ممکن است یکی از این دندان‌ها از دست بروند. البته دندان عقل باید شرایط مناسبی داشته و ساختار تاج و ریشه آن مطلوب باشد.
( دندانه )