سوءاستفاده جنسی از کودک عبارت است از ارتباط با کودک در هر سطح و به هر شیوه با هدف بهره‌کشی جنسی که با عدم درک کودک از رفتار یا نداشتن آمادگی و رشد جسمی و جنسی او همراه و برخلاف قوانین و عرف اجتماع باشد. تورج شمشیری نظام ، روان‌پزشک و زوج درمانگر می گوید: متاسفانه آمار سوءاستفاده جنسی از کودکان در تمام دنیا رو به افزایش است و در بیش از 90درصد موارد، شخص مهاجم، کودک را می‌شناسد و از بستگان درجه یک و دو، همسایه و… است. فقط در 1درصد موارد فرد غریبه این کار را انجام می‌دهد. برای مقابله با این پدیده و پیشگیری از آن، توجه به نکته‌های زیر به تمام والدین توصیه می‌شود.
1. مادر خط اول دفاع از کودک است چون حتی روابط آسیب‌زای پدر یا برادر و خواهر بزرگتر با کودک هم 10 درصد شیوع دارد ولی مادری که سوءاستفاده جنسی از کودک داشته باشد به‌ندرت و بیشتر در مبتلایان اختلال‌های خاص روان‌پزشکی دیده می‌شود.
2. در دنیا دخترها بیشتر مورد سوءاستفاده جنسی قرار می‌گیرند که بیشتر به صورت لمس است ولی در ایران با وجود اینکه تحقیقات میدانی چندانی در این زمینه وجود ندارد، گفته می‌شود پسران و دختران تقریبا به یک میزان در معرض خطر هستند.
3. هرگونه تغییر ناگهانی در وضعیت روان‌شناختی کودک مانند گوشه‌گیری، شب‌ادراری، نداشتن اشتها و کابوس دیدن و مشکل در راه‌رفتن و دانش جنسی بالای غیرمتناسب با سن و اکراه داشتن از روبرو‌شدن با بزرگسالان و… زنگ خطری است که والدین باید به آن توجه کنند.
4. کودک قربانی در طول زندگی با شیوع خیلی بیشتر ممکن است به نوعی دچار انواع اختلالات روان‌پزشکی مثل افسردگی، اضطراب، ترس مرضی و انواع رفتارهای تکانشی و خودتخریبی و اختلال شخصیت و اختلال تجزیه‌ای و مصرف مواد و گرایش‌های همجنس‌گرایی و اختلال‌های جنسی و…شود و به مداخلات فوری روان‌شناختی نیاز است.
5. آموزش حریم خصوصی به کودک (مخصوصا تماس‌های خوب و مشکوک و بد) ضرورت دارد. کودک باید بداند هیچ‌کس حق ندارد به اندام‌های خصوصی او مثل ناحیه‌تناسلی، باسن و سینه‌شان دست بزند و فقط پدر، مادر و پزشک، آن هم زیرنظر پدر و مادر برای معاینه پزشکی اجازه دارند این کار را انجام دهند. کودک باید بداند که در صورت مشاهده این رفتار، باید فورا از آن فرد فاصله بگیرد و موضوع را بدون ترس و تردید به والدین خود گزارش کند. کودک باید انواع تماس‌های خوب و مشکوک و بد را یاد بگیرد:
• تماس خوب: بغل کردن کوتاه، نوازش موها، بوسیدن پیشانی یا بالای سر، ضربه ملایم به پشت برای تحسین
• تماس مشکوک: بغل‌کردن طولانی، بوسیدن گونه، نیشگون گرفتن و قلقلک نقاط خاص، مالیدن پشت و کمر
• تماس بد: بغل کردن طولانی با فشار، بوسیدن لب، نیشگون گرفتن وسط پاها، دست زدن به ناحیه تناسلی، روی پای خود نشاندن
6. قوانین حفاظت از کودک را باید والدین طبق قوانین ?گانه زیر آموزش دهند:
قانون 1: هرگونه تغییر در برنامه کودک باید به اطلاع والدین برسد (با کسی جایی رفتن یا پذیرفتن چیزی از کسی)
قانون 2: همراهی یک فرد با کودک در موقعیت‌های مختلف مثل والد یا دوست خوب یا برادر و خواهر بزرگتر و…
قانون 3: بدن کودک حریم خصوصی او است و حق دارد هر کسی را از این حریم دور کند.
قانون 4: گزارش هرگونه رفتار یا گفتار یا حرکت مشکوک به والدین بدون ترس از تنبیه شدن
قانون 5: در محیط‌های بسته که در دید عموم نیست، با فرد بزرگسال مخصوصا به مدت طولانی تنها نماند.
قانون 6: ترجیحا به خانه دوست و همسایه برای بازی و درس و… نرود مخصوصا اگر امکان نظارت یا سرکشی مرتب والدین وجود ندارد.
مصادیق قوانین شش‌گانه
سوال از کودک: وقتی مربی در باشگاه ورزشی به تو می‌گوید تنها بیا دفترم تا با هم صحبت کنیم و فیلم نگاه کنیم… رجوع به قوانین 1و4و5
سوال از کودک: اگر در کوچه یا حیاط مشغول بازی بودی و یکی از همسایگان برای بردن زنبیل به خانه‌اش کمک خواست… رجوع به قانون 1
سوال از کودک: اگر کسی از تو خواست روی پایش بنشینی و عکس‌های ناجور نشانت داد… رجوع به قوانین 3 و 4
سوال از کودک: اگر کسی در استخر به بدن تو دست زد… رجوع به قوانین 3 و 4
سوال از کودک: اگر کسی گفت که مثلا برادرت تصادف کرده و تو باید خودت را زود برسانی… رجوع به قوانین 1و2
سوال از کودک: اگر پسر بزرگ همسایه برای تماشای فوتبال تو را به خانه دعوت کرد… رجوع به قوانین1و5و6
بهترین و بدترین واکنش‌ها پس از وقوع حادثه: متاسفانه برخی والدین در مواجهه با سوءاستفاده جنسی از فرزندشان اکثرا به یکی از روش‌های زیر پاسخ می‌دهند: 1-تهدید کودک (اگه بابا بفهمه تو رو می‌کشه!) 2-انکار (این حرف‌های دروغ چیه از خودت درمی‌آری؟) 3- سرزنش (بی‌عرضه! نتونستی از خودت دفاع کنی!)
4- عاطفه افراطی (بمیرم که نتونستم ازت خوب مراقبت کنم!)
در صورت بروز واکنش‌های فوق، کودک مساله را انکار می‌کند یا شکل آن را تغییر می‌دهد و تعدیل می‌کند و باعث ابهام‌های فراوان می‌شود، مخصوصا که مهاجم ممکن است کودک را با تهدید یا ترغیب به نگفتن یا طبیعی جلوه‌دادن یا گیج کردن در فشار روانی مضاعف هم قرار داده باشد.
برخورد اصولی و علمی یعنی تشکر از کودک برای اطلاع‌رسانی و حمایت عاطفی و روانی و نکشاندن مکرر کودک به مراجع انتظامی، دادگاه و مشاوره با روان‌شناس یا روان‌پزشک قبل هرگونه اقدام در کاهش اثر مخرب آن نقش حیاتی دارد.