سندرم تخمدان پلی کیستیک یا PCO شایع ترین اختلال هورمونی بین زنان در سنین باروری (چه مجرد و چه متاهل) است به طوری که 12 تا 20 درصد خانم‌هایی که در سنین باروری قرار دارند، به این بیماری مبتلا میشوند. نامگذاری این سندروم به دلیل وجود تخمدان های بزرگ محتوی تعداد زیادی کیست کوچک (در اغلب زنان مبتلا و نه در همه) است که در لایه بیرونی هر تخمدان قرار گرفته است. قاعدگی های نا منظم، رشد موهای زاید، جوش های پوستی(آکنه) و چاقی در زنان مبتلا به سندرم تخمدان پلی کیستیک مشاهده می شود. این عارضه می تواند در نوجوانی با دوره های قاعدگی نامنظم مشخص و یا این که بعد ها به دنبال افزایش وزن یا مشکل در باروری تشخیص داده شود. زنان مبتلا ممکن است به دلیل مشکلات به وجود آمده در تخمک گذاری، برای باردار شدن با مشکل مواجه شوند. تشخیص زود هنگام و شروع درمان می تواند به پیشگیری عوارض طولانی مدت آن مثل دیابت نوع 2، بیماری های قلبی و سکته کمک کند.
سندرم تخمدانهای پلی کیستیک با وجود شیوع بالا درمان آسانی دارد و درمان‌های دارویی درباره این بیماری‌ها بسیار خوب جواب می‌دهند و نیازی به کارهای پیچیده، عمل و داروهای گران‌قمیت نیست. به طور مثال، قرص‌های ضد بارداری جدیدی در بازار موجود است که علاوه بر منظم کردن دوره پریود، آثار بسیار مثبتی در درمان عوارض این بیماری دارند. در واقع هدف این است که بیماری کنترل شود. به این ترتیب که بیمار برای مدت یک سال دارو مصرف میکند و پزشک بعد از گذشت یک سال دارو را قطع میکند. اگر بیماری فرد عود نکرد، یعنی مشکل او برطرف شده است، در غیر این صورت، مصرف دارو تا بهبود فرد ادامه مییابد که گاهی ممکن است سالها طول بکشد. در بسیاری از مواقع این سوال برای خانمها مطرح میشود که اگر من پیش از ازدواج قرص جلوگیری بخورم، دچار عوارضی مثل چاقی یا حتی ناباروری نمیشوم؟ آیا مصرف این قرصها خطرناک نیست؟ در پاسخ به این افراد باید گفت مصرف این داروها تنها مشکلات هورمونی را از بین میبرد اما نخوردن دارو احتمال بروز سرطان به ویژه سرطان رحم و پستان را افزایش میدهد. بنابراین چنین باورهای نادرستی فقط روند درمان را به تاخیر می اندازد و هیچ پایه علمی ندارد.
از آنجا که سندروم تخمدانهای پلی کیستیک یک بیماری ژنتیکی است و از اوایل دوران بلوغ خودش را نشان میدهد، نمیتوانیم روشهای پیشگیری خاصی به افراد توصیه کنیم. البته شاید ورزش و تحرک بدنی بالا در کنار رژیم غذایی سالم جلوی بروز اضافه وزن را بگیرد و احتمال ابتلا به این سندروم را کاهش دهد اما همیشه هم نمیتوان به این فرمول اعتماد کرد. حتی نمیتوانیم بگوییم همه افراد چاق دچار سندروم تخمدانهای پلی کیستیک میشوند و همه لاغرها باید خیالشان ار بابت ابتلا به این سندروم راحت باشد چرا که نباید عامل ژنتیک را نادیده بگیرید.
بیماری سندرم تخمدانهای پلی‌کیستیک یک بیماری ارثی و ژنتیکی است که با بالا رفتن سن (پس از سن 35سالگی) به خودی خود خوب میشود زیرا تخمدانها با افزایش سن کوچک میشوند، تعداد فولیکولها کاهش پیدا میکند و هورمون مردانه کمتری در بدن تولید میشود. در کنار ژنتیک، بحث عوامل محیطی نیز مطرح است. به عنوان مثال فردی که بی تحرک است، تغذیه مناسبی ندارد و مشکل اضافه وزن دارد و زمینه ژنتیکی این بیماری را هم دارد به احتمال بسیار زیاد دچار این سندرم خواهد شد. البته چاقی یک سیکل معیوب است به این معنی که داشتن اضافه وزن به شیوع این سندرم کمک میکند و فردی که به این بیماری مبتلا است نیز دچار چاقی شکمی میشود. نکته جالب اینکه کم کردن وزن (کاهش مصرف برنج و سیب زمینی و شیرینی در کنار پیاده روی یک ساعته روزانه) تاثیر به سزایی روی درمان این بیماری دارد. از طرفی در PCO ضخامت پوسته ای که تخمدان را احاطه می کند افزایش قابل توجهى پیدا مى کند و این ضخامت، مانع تخمک گذارى می شود. در عین حال شیوع این مشکل ربطی به نوع آب و هوا و آلودگی آن ندارد بلکه موضوعی است که به صورت ژنتیکی در برخی جوامع بیشتر دیده می شود. در ناحیه خاورمیانه اغلب خانم ها این زمینه ژنتیکی را دارند. در گذشته چون خانم ها زود ازدواج می کردند و بچه دار می شدند اگر زمان زیادی هم برای باروری منتظر می ماندند، مشکلی پیش نمی آمد اما فرصت اندک خانم هایی که بعد از ۳۰ سالگی ازدواج می کنند و به نشانگان تخمدان پلی کیستیک مبتلا هستند، بر حساسیت این مشکل افزوده است.
علایم سندرم تخمدان پلی کیستیک اغلب بلافاصله بعد از اولین دوره قاعدگی شروع می شود. در پاره ای از موارد نیز در سال های بعدی باروری، به دلیل افزایش تدریجی وزن رخ می دهد. علائم آن، هم از لحاظ شدت و هم از لحاظ نوع آن، از فردی به فرد دیگر تفاوت دارد و پزشک شما برای تشخیص به دنبال حداقل دو نشانه از نشانه های زیر است:
شایعترین علت ناباروری هورمونی در خانمها بیماری سندروم تخمدانهای پلی کیستیک است که جزو مهمترین عوارض قرار میگیرد اما خبر خوشحال‌کننده اینکه درمان‌های خوبی هم برای این نوع نازایی وجود دارد. فردی که منظم پریود میشود به احتمال 98 درصد تخمک‌گذاری میکند ولی خانمی که چند ماه یک بار پریود میشود و سیکل نامنظمی دارد احتمالا تخمک‌گذاری نمی‌کند. برای این بیمار پزشکان داروهای تحریک تخمک‌گذاری تجویز میکنند و فرد بعد از گذشت مدت کوتاهی معمولا به راحتی باردار میشود. بنابراین خانمهای مبتلا به این سندروم نباید نگران ناباروری باشند؛ مگر اینکه بچه دار نشدن‌شان علتهای دیگری هم داشته باشد. از طرفی هدف از درمان سندرم تخمدانهای پلی کیستیک این نیست که برای خانمی پریود منظم ایجاد شود بلکه باید جلوی مشکلات هورمونی را گرفت. در واقع خانمی که تخمک‌گذاری نمی‌کند، تخمدان او دارای فولیکول‌هایی است که استروژن ترشح میکنند. پس هورمون پروژسترون (ضد استروژن) ندارد و فقط در معرض هورمون استروژن قرار می گیرد و هورمون پروژسترون به او نمی رسد. حتی این همه ماجرا نیست ، بیماری سندرم تخمدانهای پلی کیستیک در صورت درمان نشدن عوارض درازمدتی هم ایجاد میکند که سندروم متابولیک نامیده میشود. این تعریفی است که سازمان بهداشت جهانی ارایه داده به این معنا که اگر خانمی دچار نشانگان متابولیکی شود، میزان قندخون و کلسترول او افزایش مییابد و فرد در معرض بیماری‌های قلبی عروقی ، دیابت و فشارخون قرار میگیرد.