فشار خون چیست؟
پاسخ مستقیم به این سوال، یک جمله کوتاه است: «فشار خون، فشاری است که خون را درون سیستم گردش خون ما به حرکت می‌اندازد»
این فشار، فشار زندگی است و بدون آن، دو ماده زیر نمی‌توانند درون سیستم گردش خون حرکت کرده و به بافت‌ها و ارگان‌ها غذارسانی کنند: اکسیژن و مواد مغذی.
فشار خون همچنین برای تحویل دادن سلول‌های سفید خون و آنتی‌بادی‌ها جهت حفظ ایمنی و نیز هورمون‌ها مانند انسولین حیاتی به شمار می‌رود. علاوه بر تحویل اکسیژن و مواد مغذی به ارگان‌های بدن، خون تازه می‌تواند محصولات اضافی سمی را که در نتیجه متابولیسم به وجود آمده‌اند، بردارد و دفع کند، مثلا دی‌اکسید کربن که با هر نفس به بیرون تحویل می‌دهیم یا توکسین‌هایی که به‌وسیله کبد و کلیه دفع می‌شوند. خون، خودش دیگر خصوصیاتی هم دارد، مانند دما. یا یکی از سیستم‌های دفاعی را علیه صدمات بافتی در خود حمل می‌کند، یعنی پلاکت‌های لخته کننده. اما واقعا چه عاملی باعث می‌شود خون درون عروق دارای فشار باشد؟ قسمتی از پاسخ این سوال ساده است: قلب با هر ضربان و انقباض، خون را با فشار وارد عروق می‌کند و همین خود قسمتی از فشار را تامین می‌کند. اما فشار خون فقط با پمپ کردن قلب نیست که ایجاد می‌شود، پس چه عامل یا عوامل دیگری در این میان دخیل هستند؟
سیستم گردش خون ما، در واقع فرم بسیار پیچیده‌ای است از سیستم‌های لوله‌کشی: خون جریان دارد و عروق، لوله‌ها هستند. یک قانون اولیه فیزیک باعث افزایش جریان خون ما می‌شود و این همان چیزی است که در شلنگ باغ هم دیده می‌شود.
خون در سراسر بدن ما حرکت می‌کند، زیرا در فشار اختلاف وجود دارد. درواقع، نوعی «پتانسیل» است. این همان چیزی است که برای نوع دیگری از جریان استفاده می‌شود، یعنی «الکتریسیته». «پتانسیل الکتریکی» یا ولتاژ، جریان الکتریکی را درون یک سیم ایجاد می‌کند.
فشار خون ما درآغاز سفر از قلب (زمانی که وارد آئورت می‌شود) در بالاترین حد خود ایستاده و زمانی که در انتهای سفر به شاخه‌های کوچک‌تر شریان‌ها می‌رسد، در کمترین میزان خود قرار دارد. این اختلاف فشار است که درواقع باعث جریان خون در اطراف بدن می‌شود.
درست مانند ویژگی‌های فیزیکی سیستم لوله‌کشی در باغ که فشار آب را تحت تاثیر قرار می‌دهد. در جایی، لوله تنگ و باریک می‌شود و فشار در آن نقطه افزایش می‌یابد. همین اتفاق برای فشار خون در بدن به کمک شریان‌های کوچک رخ می‌دهد. به‌طور مثال، بدون طبیعت الاستیک دیواره شریان‌ها، فشار خون به محض خروج خون از قلب، به سرعت افت می‌کند و به قسمت‌های دیگر بدن نمی‌رسد.
در حالی که قلب بیشترین میزان فشار را ایجاد می‌کند، خصوصیات شریان‌ها نیز برای نگهداشت فشار و برقرار ماندن جریان خون در سراسر بدن اهمیت زیادی دارد.
وضعیت شریان‌ها بر فشار و جریان خون تاثیر می‌گذارد و باریک شدن شریان‌ها می‌تواند درنهایت تامین خون و دیگر موارد را قطع می‌کند. این همان چیزی است که در سکته‌های قلبی و مغزی رخ می‌دهد.
فشار خون طبیعی چیست؟
این سوال دیگری است که پزشکان سعی می‌کنند پاسخ ساده‌ای به آن بدهند، هرچند طبیعی بودن فشار خون امر پیچیده‌ای است.
متخصصان قلب در مورد طیف طبیعی فشار خون صحبت نمی‌کنند، بلکه به جای آن، تلاش دارند تا حد مرزی آن را تعیین کنند و اینکه چه زمانی باید فشار خون را خیلی بالا در نظر بگیریم. در حال حاضر، اکثر محققان و پزشکان بر حد مرزی زیر به توافق کلی رسیده‌اند: سیستولیک بیشتر از 120 میلی‌متر جیوه و دیاستولیک بیشتر از 80 میلی‌متر جیوه نباشد.
البته فشار خون به طور طبیعی تغییر می‌کند، به همین دلیل در مارچ 2013، یک متخصص قلب در مقاله‌ای که در نشریه معتبر «نیچر» منتشر کرد، آن را به این صورت تعریف کرد: «فشار خون با نوسانات کوتاه‌مدت مشخصی توصیف می‌شود که در یک دوره 24 ساعته (تغییرات ضربان به ضربان، دقیقه به دقیقه، ساعت به ساعت و روز به شب) رخ می‌دهد و همچنین به‌وسیله نوسانات طولانی‌مدت که در دوره‌های طولانی‌مدت‌تر زمانی (روزها، هفته‌ها، ماه‌ها، فصل‌ها و حتی سال‌ها) رخ می‌دهند، تعریف می‌شود.»
عواملی که بر قرائت‌های افراد از فشار خون تاثیر می‌گذارند، عبارتند از: وسایل و نرم‌افزارهای اندازه‌گیری، تعداد قرائت‌ها، پرفشاری خون روپوش سفید (افزایش فشار خون به دلیل اضطراب در مورد میزان فشار خون در مطب پزشک)، پدیده شبانه (عوامل مربوط به زمان شب)
دستورالعمل‌هایی که به تعریف فشار خون طبیعی می‌پردازند، می‌گویند برای فشار خون‌های بالای حد 75/115 میلی‌متر جیوه، هر افزایش 10/20 میلی‌متر جیوه‌ای، خطر بیماری‌های قلبی‌عروقی را دو برابر می‌کند.
در سال 2013، راهنماهای بالینی کلی پرفشاری خون به روز شد و در آن شواهدی آمد که توصیه می‌کنند هر فرد 60 سال یا بالاتر که مبتلا به پرفشاری خون باشد باید تلاش کند سطح فشار خون خود را به کمتر از 90/150 میلی‌متر جیوه برساند.
اگر می‌خواهید فشار خون خود را در سطح طبیعی نگاه دارید، باید به دستورالعمل‌های زیر پایبند باشید:
- وزن بدن خود را در حد طبیعی حفظ کنید.
- رژیم غذایی شما غنی از میوه‌ها، سبزیجات و محصولات لبنی کم‌چرب باشد.
- نمک رژیم غذایی خود را کاهش دهید.
- ورزش‌های هوازی را به‌طور منظم و حداقل 30 دقیقه در روز، در اغلب روزهای هفته انجام دهید.
منبع: تبیان