دکتر محمد حسین صالحی سورمقی؛ دکترای تخصصی فارماکوگنوزی و استاد دانشکده داروسازی دانشگاه تهران
مهم‌ترین نکته در مورد اسانس‌ها این است که هیچگاه نباید اسانس خالص را مستقیما به صورت موضعی و خوراکی مصرف کرد، زیرا ممکن است تحریکات شدید پوستی و یا مخاطی ایجاد کند. بنابراین، برای استفاده از اسانس‌ها باید آنها را با روغن‌های گیاهی رقیق نمود. اصولاً اسانس‌ها از نوع روغنی بوده و در آب حل نمی‌شوند و فقط مقدار بسیار کمی از آنها می‌تواند لابلای ملکول‌های آب قرار گیرد و عرقیات طبی از آنها به دست آید.
روغن‌های رقیق‌کننده اسانس‌ها، به نام روغن حامل پایه، باید بدون بو باشند تا بوی اسانس را تحت تاثیر قرار ندهند. مهم‌ترین روغن‌هایی که به این منظور مصرف می‌شوند، شامل روغن‌های بادام، زیتون بدون بو، آواکادو، گل مغربی، روغن هسته زردآلو، روغن ژوژوبا، روغن هسته انگور و روغن جوانه گندم هستند. این روغن‌ها سبک بوده و قابلیت جذب آنها در پوست خوب است. البته بعضی روغن‌ها مانند روغن سیاه‌دانه که خود اثرات جالب دارویی دارد، می‌توانند به عنوان حامل مورد استفاده قرار گیرند.
به طور عادی غلظت اسانس خالص در پایه‌های روغنی حداکثر حدود 5 درصد است. البته این غلظت برای افراد بزرگسال مناسب است و در صورتی که بخواهیم برای کودکان استفاده کنیم باید رقت اسانس بیشتر و در حدود 1 تا 2 درصد باشد. برای بیشتر اسانس‌ها میزان رقیق کردن در نسخه‌های رایحه‌درمانی ذکر می‌شود. اصولاً میزان رقیق کردن اسانس‌ها با روغن‌ها بین 1 قسمت روغن در 20 تا 50 قسمت روغن حامل است و این بدان معنی است که باید یک قطره اسانس را با20 تا 50 قطره روغن حامل مخلوط کرد. اسانس‌های رقیق‌شده برای مصارف غیرخوراکی به دو صورت استنشاقی و یا مالیدنی می‌باشند.
روش مصرف محصولات رایحه‌درمانی
به طور کلی محصولاتی که در رایحه‌درمانی مصرف می‌شوند غیرخوراکی بوده و به صورت موضعی بر روی پوست و سطح بدن و یا از طریق تنفس استفاده و جذب می‌شوند. علت خوراکی نبودن این محصولات غلظت اسانس در روغن پایه است که ممکن است به غشاء مخاطی داخلی آسیب برساند. البته غلظت‌های کم و بسیار رقیق اسانس‌ها می‌توانند به صورت خوراکی مصرف شوند. بهترین مثال در این مورد «عرقیات طبی» هستند که اسانس گیاهان با غلظت بسیار کم در آب قرار گرفته است. از آنجا که ملکول‌های تشکیل‌دهنده اسانس‌ها سبک و کوچک می‌باشند می‌توانند به راحتی از طریق پوست جذب رگ‌های خونی و یا از طریق تنفس به ریه منتقل شوند و وارد رگ‌های خونی گردند.
بنابراین، جذب آنها از راه‌های مذکور بسیار سریع و اثربخش است.
یک آزمایش ساده این موضوع را ثابت می‌کند. اگر شما تکه‌ای سیر را برای چند دقیقه به پوست قسمتی از بدن خود بمالید، پس از چند دقیقه بوی آن از دهان استشمام می‌شود. در این عمل مواد سبک اسانس سیر به سرعت جذب رگ‌های خونی پوست شده و پس از گردش در بدن به ریه‌ها می‌رسد و از طریق ریه‌ها بوی آن دفع می‌شود. این آزمایش نشان می‌دهد که عملکرد اسانس‌ها بسیار سریع است و بخوبی می‌توان از آنها در بعضی بیماری‌ها استفاده نمود.
با توجه به اینکه یکی از اثرات اسانس‌ها تحریک گردش خون جلدی است، برای تسکین و درمان دردهای سطحی، ماهیچه‌ای و به طور کلی اسکلتی بدن مفید می‌باشد. برای این منظور باید از روغن‌های ماساژ استفاده نمود. روغن‌های ماساژ را می‌توان مستقیما بر روی موضع قرار داده و مدتی به آهستگی محل را ماساژ داد. این کار می‌تواند روزانه چند بار بر حسب احتیاج و به مدت طولانی انجام شود. روش دیگر اینکه می‌توان روغن‌های ماساژ را داخل آب وان حمام ریخت و در آن قرار گرفت. اثرات اسانس باعث تحریک گردش خون می‌شود و در مواردی آرامبخش و یا ضد درد هستند و باعث رفع خستگی و کوفتگی و شادابی خواهند شد.
شیوه‌‌های دیگر استفاده از محصولات رایحه‌درمانی به صورت فرآورده‌های تنفسی، بخور و اسپری می‌باشد که اثرات ضداحتقان (ضدگرفتگی بینی) و ضدمیکروبی دارند. اکثر اسانس‌ها از طریق تحریک گردش خون جلدی و یا تحریک مرکز احساسات مغزی اثر می‌کنند. البته بعضی اسانس‌ها نیز اثرات اختصاصی نیز دارند؛ مثلاً مخلوط الکل و کافور که به آن الکل کامفره گفته می‌شود، برای جلوگیری از خارش پوست مناسب است و یا اسانس گیاه کنوپودیوم پرکومبنس که حاوی ماده پراکسیدی آسکاریدول می‌باشد، به عنوان ضدکرم آسکاریس مصرف می‌شود. بعضی اسانس‌ها مانند صندل، اسطوخودوس، مرزنگوش، برگاموت و بابونه دارای اثر آرامبخش و بعضی مانند اسانس ریحان، میخک، یاسمن و نعناع محرک دستگاه عصبی مرکزی می‌باشند. بعضی اسانس‌ها نیز مانند شمدانی عطری در افراد به طور متفاوت عمل می‌کند؛ به گونه‌ای که در فردی محرک و در فردی آرامبخش هستند.
با توجه به اینکه اسانس‌ها می‌توانند باعث حساسیت‌های پوستی در افراد شوند، لذا بهتر است قبل از مصرف آنها را آزمایش کرد. برای این کار می‌توان چند قطره از فرآورده و یا اسانس را روی پارچه‌ای پنبه‌ای (باند استریل) ریخت و به مدت یک روز روی پوست بازو یا ساعد که قبلا تمیز شده است، قرار داد. در صورتی که قرمزی، تورم و یا خارش ایجاد نشود، می‌توان از آن فرآورده استفاده نمود.
فرآورده‌های اسانس را هرگز نباید در ظروف لاستیکی یا پلاستیکی و حتی ظروفی با دربی از این جنس قرار داد. این فرآورده‌ها حتماً باید در ظروف شیشه‌ای رنگی (قهوه‌ای) و یا فلزی نگهداری شوند، درب ظروف کاملا بسته باشد و در معرض نور و حرارت قرار نگیرند، زیرا اسانس‌ها نسبت به عوامل مذکور حساسند و ممکن است تجزیه شوند. همچنین، مرور زمان ممکن است باعث تغییرات مواد اسانس‌ها و در نتیجه کاهش و یا تغییر اثرات آنها شود.
منبع : زندگی آنلاین