دکتر شباهنگ جعفرنژاد
متخصص طب اورژانس، عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی ایران، گروه اورژانس اطفال
در سوختگی حرارتی به آسیب‌های استنشاقی دقت کنید
سوختگی‌های حرارتی که شایع ترین سوختگی میان مردم است می‌تواند بر اثر آفتاب سوختگی، آب داغ، بخار داغ، آتش و قرار گرفتن درمعرض شعله مستقیم اتفاق بیفتد. در این نوع سوختگی اندازه سوختگی مهم است چون مشخص می‌شود درمان در خانه باید انجام شود یا مرکز درمانی. برای تشخیص بهتر است بدانید پشت دست هر فرد معادل یک درصد از سوختگی است بنابراین اگر بر همین اساس میزان سوختگی هر فرد متناسب با اندامش اندازه‌گیری شود، درصد سوختگی مشخص می‌شود. به‌عنوان مثال فردی که بیش از 25درصد سوختگی دارد و بین 10 تا 50 سال است باید حتما به مرکز درمانی مراجعه کند. علاوه بر اندازه سوختگی، عمق سوختگی نیز از‌جمله عواملی است که پیش‌آگهی دهنده است. اینکه اپیدرم، درم یا بافت و عضلات درگیر است باعث می‌شود سوختگی به ترتیب درجه یک، دو و سه اعلام شود. علت اصلی مرگ در بیماران سوخته آسیب‌های استنشاقی است. مواجهه با دود و مواد سمی باعث خفگی‌های بافتی می‌شود که به علت مونوکسیدکربن یا سیانید هیدروژن اتفاق می‌افتد. به این ترتیب فرد ممکن است با اینکه سوختگی جلدی کمی دارد میزان حمل اکسیژن پایینی داشته و در فاصله‌ای کوتاه دچار کاهش سطح هوشیاری و مرگ شود. بنابراین در سوختگی در فضای بسته اگر بینی و دهان فرد حالت سوختگی داشت و دچار خشونت صدا شد یا خلط دودی داشت، این آسیب استنشاقی است و باید راه‌های پیشگیرانه را درپیش گرفت.
چند نوع سوختگی داریم؟
سوختگی به چند دسته تقسیم می‌شود؛ سوختگی ممکن است به‌صورت شیمیایی یعنی قرار گرفتن درمعرض اسید و قلیا ایجاد شود. در این نوع سوختگی که معمولا بر اثر استفاده از تمیزکننده‌ها یا مواد صنعتی ایجاد می‌شود باید هرچه سریع‌تر محل سوختگی را با آب رقیق کرد. نوع دیگر سوختگی، حرارتی است که هر ساله تعداد زیادی از مردم به‌ویژه کودکان دچار آن می‌شوند. این نوع سوختگی خود از نظر میزان آسیبی که به بافت‌های بدن وارد می‌کند به سه درجه تقسیم می‌شود که برای تشخیص آن از خفیف تا شدید اولین کار تعیین وسعت تخریب بافت بدن اعم از پوست و عضله است. در نوع دیگر سوختگی که سوختگی الکتریکی است معمولا افراد دچار سوختگی ناشی از برق گرفتگی می‌شوند. عبور جریان برق از بدن جراحت‌های زیادی ایجاد می‌کند. در این نوع سوختگی نقاط ورود و خروج جریان برق از بدن آسیب می‌بیند، انگار که فرد گلوله خورده باشد. علاوه بر این، بافت‌هایی که در مسیر این دو نقطه قرار می‌گیرند نیز تحت‌تاثیر ولتاژ وارد شده به بدن قرار گرفته و تخریب می‌شوند. بدیهی است هرچه ولتاژ بالاتر باشد میزان درجه سوختگی نیز بالاتر است.
چطوردرجه سوختگی را تشخیص دهید؟
اگر می‌خواهید شدت سوختگی را بدانید باید به علائم توجه کنید. معمولا در سوختگی حرارتی درجه یک پوست قرمز و متورم و گاهی اوقات دردناک می‌شود. در این نوع سوختگی فقط لایه رویی پوست تخریب می‌شود. اما اگر سوختگی از درجه دوم باشد علاوه بر لایه اول، دومین لایه پوست هم از بین می‌رود و در این حالت تاول بروز می‌کند، ضمن آنکه پوست قرمز و متورم شده و درد شدیدتری دارد. در صورتی سوختگی را از درجه سوم می‌توان دانست که تمام لایه‌های پوست از بین رفته باشد و علاوه بر پوست و عضله، حتی استخوان نیز درگیر شده باشد. در این حالت منطقه سوخته سیاه می‌شود.
درمان سوختگی درجه یک
اگر تشخیص داده شد که سوختگی از نوع درجه یک است اولین و مهم‌ترین کاری که باید انجام دهید این است که به مدت یک ربع محل سوختگی را زیر شیر آب سرد بگیرید. این کار باعث می‌شود گرما از روی پوست خارج شود و محل سوختگی ورم نکند. حواس‌تان باشد که روی محل سوختگی یخ نگذارید چون این کار جریان خون به محل سوختگی را محدود می‌کند و پوست آسیب بیشتری می‌بیند. بعد از اینکه دمای محل سوختگی با کمک آب سرد پایین آمد، بهتر است این محل را با گاز استریل ببندید تا هوا به آن وارد نشده و درد آن کاهش پیدا کند. اگر احساس کردید همچنان درد دارید بهتر است با متخصص مشورت کرده و از مسکن استفاده کنید.
در سوختگی درجه چه کنید؟
در این نوع سوختگی که لایه اپیدرم به همراه قسمتی یا تمام لایه درم آسیب می‌بیند. پوست دردناک، ملتهب و اغلب تاول‌دار بوده. این سوختگی دیرتر از سوختگی نوع اول و حدود 3 تا 4 هفته بعد بهبود پیدا می‌کند، ضمن آنکه جای زخم روی پوست باقی می‌ماند.
در مواجهه با چنین سوختگی اول از همه باید محل تا چهار هفته‌ای بهبود یابد و اسکار یا تغییر رنگ به جای می‌گذارد. در این نوع سوختگی اول از همه باید منطقه سوخته را در شرایط استریل پانسمان کرد، حواس‌تان باشد که روی محل زخم پنبه قرار ندهید.
نکته مهم اینجاست که در این حالت نباید تاول‌ها را ترکاند یا سعی در برداشتن پوست سوخته و باقی‌مانده کرد.
در این نوع سوختگی درمان خانگی موثر نیست و باید حتما به مرکز بهداشتی مراجعه شود.
بیشتر مراقب این نوع سوختگی باشید
در این نوع سوختگی تمام لایه‌های پوست آسیب می‌بیند و حتی ممکن است تا عضلات، استخوان‌ها و اعصاب پیشروی کند.
به‌دلیل تخریب اعصاب زیرین پوست اغلب درد وجود ندارد ولی گاهی دردهای بسیار شدیدی وجود دارد. ممکن است به دلیل از دست دادن شدید و وسیع آب و املاح بدن فرد در حالت شوک باشد. در سوختگی درجه سه باید بیمار بلافاصله به مرکز درمانی مجهز و اختصاصی برای درمان سوختگی اعزام شود. اما نکته اینجاست که در صورت امکان باید محل سوختگی را بالاتر از سطح قلب قرار دهید. در صورتی که در این سوختگی‌ها لباس‌ها به پوست چسبیده باشند، نباید با خشونت این لباس‌ها را جدا کرد.
پیش از هر اقدامی باید بدانید
درمان اولیه قبل از رسیدن بیمار به بیمارستان توقف روند سوختگی بسیار مهم است. لباس‌های در حال سوختن باید از بدن بیمار خارج شود. نکته مهم این است که سرد کردن سریع می‌تواند عمق و شدت درد را کم کند. اما در بیمار سوخته باید مراقب هایپوترمی بود. یعنی اگر بیمار را درمعرض سرمای زیاد قرار دهید چون بخشی از پوست خود را که مهم‌ترین لایه محافظ رطوبت به حساب می‌آید از دست داده انرژی خود را هم زودتر از دست می‌دهد و این در دو طیف سنی کودکان و سالمندان خطرناک است چون دچار افت قند و حتی تشنج می‌شوند. در ادامه بیمار باید با یک البسه تمیز مانند یک ملحفه تمیز پوشانده شود. برای کنترل درد از پمادهایی مانند وازلین می‌توان استفاده کرد و زخم را با آن پوشاند. اما از آنجا که این زخم برای بررسی عمق و شدت باید در مرکز تخصصی بررسی شود، بهتر است در استفاده از این پمادها زیاده‌روی نکنید چون ارزیابی اولیه در بیمارستان را با مشکل مواجه می‌کند. علاوه بر این، کنترل درد مناسب باید انجام شود. همین که جلد با پمادها پوشانده می‌شود کمک زیادی به کاهش درد می‌کند اما از داروهای ضددرد مانند استامینوفن کدئین می‌توان استفاده کرد ولی از آنجا که ممکن است بیماران بر اثر سوختگی دچار مشکلات گوارشی شده باشند، استفاده از داروهایی مانند یا ایبوپروفن با معده خالی توصیه نمی‌شود. در سوختگی‌های درجه دو تاول مشاهده می‌شود که اگر بزرگ بوده و در جاهایی باشند که متحرک هستند باید چیده شده و زیرشان پانسمان شود اما تاول‌های کوچک که در محل‌های غیرمتحرک مانند تنه قرار دارند نباید دستکاری شوند و فقط کافی است کمی پماد زده و روی آن را با گاز بپوشانید. البته اینها اقداماتی است که باید توسط متخصص یا پرستاری که در این زمینه مهارت و تخصص دارد انجام شود.
منبع: مجله ی سیب سبز