از کنار مغازه‌ای که سال‌هاست گذارتان به آن نیفتاده، می‌گذرید. در باز است و عطر گل‌هایی که همیشه روی میز مغازه جا خوش کرده بودند، مشام‌تان را حساس کرده و شما را به سال‌های دور می‌برند. مهمانی رفته‌اید و گرم گپ و گفت هستید؛ اما ناگهان عطری شما را از داخل مهمانی به چند سال پیش پرتاب میکند؛به سال‌هایی که مادر دست‌تان را می‌گرفت و همراه با بوی عطر مخصوصش تمام راه خانه تا مدرسه را با شما گپ می‌زد. در خیابانی شلوغ، بین هرم گرما و رفت و‌آمد تند مردم در پیاده‌رو گم شده‌اید که ناگهان کسی از کنارتان می‌گذرد. او را نمی‌شناسید، اما بوی عطرش به قدری آشناست که حس می‌کنید آشنایی از کنارتان گذشته و بی‌اختیار سر برمی‌گردانید و تا مسافت‌ها شاید رفتنش را تماشا می‌کنید. عطر، یکی از نمادهای ماندگاری خاطره در ذهن ماست. بسیاری از ما اتفاقات، لحظه‌ها، آدم‌ها و… خوب و بد زندگی‌مان را با بوییدن مجدد یک عطر به خاطر می‌آوریم و این نشان می‌دهد عطر، جایگاه ویژه‌ای در زندگی و خاطرات ما دارد. ببینیم مردم دنیا از گذشته تا امروز چه رفتاری با عطر دارند.
عطر‌درمانی
سرزمین مصر در جهان باستان از نظر تولید و استفاده از عطر شهرت بالایی داشت. در دلتای رود نیل و در شهر مندس عطرهای گران‌قیمتی تولید می‌شد که به سرزمین‌های امپراتوری روم صادر می‌شد. این عطرهای خوشبو که دوام بالایی داشتند از گیاهان و روغن‌های مختلف تولید می‌شدند. مردم مصر باستان توجه ویژه‌ای به استفاده از عطر داشته و آن را با باورهای آئینی و خدایان‌شان پیوند زده بودند. آنها باور داشتند که استفاده از عطر برای حفظ سلامتی جسم و روح مؤثر است. خدای عطر، همان خدای سلامتی بود که با عنوان «نفرتوم» شناخته می‌شد که توانسته بود خدای خورشید را از بیماری نجات دهد. به‌این ترتیب می‌توان او را نخستین کسی در جهان تصور کرد که با استفاده ازعطر بیماری‌هایی را درمان می‌کرد.
سرزمین مصر در جهان باستان از نظر تولید و استفاده از عطر شهرت بالایی داشت. در دلتای رود نیل و در شهر مندس عطرهای گران‌قیمتی تولید می‌شد که به سرزمین‌های امپراتوری روم صادر می‌شد. این عطرهای خوشبو که دوام بالایی داشتند از گیاهان و روغن‌های مختلف تولید می‌شدند. مردم مصر باستان توجه ویژه‌ای به استفاده از عطر داشته و آن را با باورهای آئینی و خدایان‌شان پیوند زده بودند. آنها باور داشتند که استفاده از عطر برای حفظ سلامتی جسم و روح مؤثر است. خدای عطر، همان خدای سلامتی بود که با عنوان «نفرتوم» شناخته می‌شد که توانسته بود خدای خورشید را از بیماری نجات دهد. به‌این ترتیب می‌توان او را نخستین کسی در جهان تصور کرد که با استفاده ازعطر بیماری‌هایی را درمان می‌کرد.
هنگامی‌که ژولیوس سزار امپراتور روم سرزمین مصر را فتح کرد در بازگشت به روم بطری‌های عطری را که با خود از مصر آورده بود در میان انبوه جمعیت استقبال‌کننده پخش کرد. یکی از این عطرهای مشهور مصری «سوزینوم» نام داشت که از گل سوسن، دارچین و نوعی صمغ گیاهی تهیه می‌شد. بر دیواره یک آرامگاه از حدود میانه قرن چهارم پیش از میلاد نگاره‌هایی یافت شده که صنعتگران را در حال تهیه عطر نشان داده است. در این نگاره‌ها مراحل مختلف تولید نوعی عطر که از شاه‌توت و گیاهان دیگر ساخته شده به نمایش درآمده است. عطرها علاوه بر مصارف شخصی در معابد برای مصارف دینی و آیین‌های مرتبط با مومیایی کردن مردگان نیز به‌کار می‌رفت.
موزه عطر
شهر گراس در کشور فرانسه با کارگاه‌ها و کارخانه‌های مشهور عطرسازیش شهرتی جهانی دارد. تنها موزه عطر جهان در این شهر واقع است. موزه بین‌المللی عطر در اواخر دهه1980 میلادی ساخته و افتتاح شد و در آن روند صعودی کمی و کیفی تولید عطر و صنایع مرتبط با آن در طول تاریخ به نمایش درآمده است. تاریخ فرهنگی، اجتماعی، زیبایی‌شناختی و فنی عطرسازی در بستری انسان‌شناختی در اینجا ارائه شده است. در این موزه نوآوری‌های علمی، صنعتی و هنری در حوزه ساخت عطر و عناصر وابسته به آن همچون بسته‌بندی، طراحی و شیوه‌های نوین تجاری در معرض دید عموم قرار دارد. این موزه از نظر تاریخی به بخش‌های باستان، قرون وسطی، مدرن و معاصر تقسیم شده است.
موزه عطر
شهر گراس در کشور فرانسه با کارگاه‌ها و کارخانه‌های مشهور عطرسازیش شهرتی جهانی دارد. تنها موزه عطر جهان در این شهر واقع است. موزه بین‌المللی عطر در اواخر دهه1980 میلادی ساخته و افتتاح شد و در آن روند صعودی کمی و کیفی تولید عطر و صنایع مرتبط با آن در طول تاریخ به نمایش درآمده است. تاریخ فرهنگی، اجتماعی، زیبایی‌شناختی و فنی عطرسازی در بستری انسان‌شناختی در اینجا ارائه شده است. در این موزه نوآوری‌های علمی، صنعتی و هنری در حوزه ساخت عطر و عناصر وابسته به آن همچون بسته‌بندی، طراحی و شیوه‌های نوین تجاری در معرض دید عموم قرار دارد. این موزه از نظر تاریخی به بخش‌های باستان، قرون وسطی، مدرن و معاصر تقسیم شده است.
در این موزه علاوه بر نمایش تاریخ عطر، روند ساخت و کاربرد تولیداتی همچون صابون و لوازم بهداشتی و آرایشی در طول بیش از چهارهزار سال تمدن بشری در معرض دید عموم قرار گرفته است. باغ این موزه با وسعت حدود دو هکتار مکانی است که در آن گل‌های معطری همچون یاس، سنبل و شمعدانی که در صنعت عطرسازی کاربرد داشته بر زیبایی محیط مزبور افزوده و اسباب آشنایی بیشتر بازدیدکنندگان را با عناصر بنیادین و سنتی تولید عطر فراهم می‌آورد.
شمع‌های معطر
زیبایی سوختن شمع وقتی با پخش رایحه‌های دل‌انگیز همراه گردد، فضای اتاق و محل سکونت را به مکانی رویایی تبدیل میکند. این تمهیدی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های فناوری مورد استفاده بسیاری از کارگاه‌های شمع‌سازی قرار گرفته و نتیجه آن تولید شمع‌هایی با عطرهای گوناگون است. یکی از این عطرهای پرطرفدار مخلوطی از قهوه سیاه و گل سرخ است. رایحه دیگر مخلوطی از نیلوفرآبی و میوه‌هایی است که در شرق آسیا روییده و سوختن چنین شمعی حال و هوای کشورهایی مانند کره و ژاپن را ایجاد میکند. رایحه لیمو از نمونه‌های رایج دیگری است که احساسی شاد و سرزنده ایجاد میکند. عطر گیاهان مدیترانه‌ای همراه با لیمو و ریحان تجربه‌ای از سواحل آبی و زیبای مدیترانه و کشورهایی همچون یونان و ایتالیا را به ذهن منتقل می‌کنند.
هنر و رایحه
آیا تولید عطر خوش و لذت بردن از آن‌را می‌توان در حوزه آثار هنری قلمداد کرد؟ با نگاهی به تعریف هنر، می‌توان اشاره‌هایی را پیدا کرد که عطر خوش را در زمره هنر جای می‌دهد. مثلا همانطور که نوای خوش، گوش را نوازش کرده و نگاره‌ای زیبا چشم را می‌فریبد، عطر خوش نیز یکی از حواس پنجگانه یعنی حس بویایی را به گونه‌ای دل‌انگیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مشکلاتی که در طول تاریخ بر سر راه چنین تعریفی وجود داشته آن بوده که بر خلاف سایر آثار هنری، معمولا عطر به طبقه ویژه‌ای از اجتماع تعلق داشته و این در حالی است که سایر آثار هنری تولیداتی برای همه اقشار جامعه بود. البته این نگرش در دوران اخیر تا حدود زیادی کم‌رنگ شده است؛ زیرا گستره قیمتی عطرها درحال حاضر از تنوع بیشتری برخوردار شده‌اند.
شمع‌های معطر
زیبایی سوختن شمع وقتی با پخش رایحه‌های دل‌انگیز همراه گردد، فضای اتاق و محل سکونت را به مکانی رویایی تبدیل میکند. این تمهیدی است که به‌ویژه در سال‌های اخیر با پیشرفت‌های فناوری مورد استفاده بسیاری از کارگاه‌های شمع‌سازی قرار گرفته و نتیجه آن تولید شمع‌هایی با عطرهای گوناگون است. یکی از این عطرهای پرطرفدار مخلوطی از قهوه سیاه و گل سرخ است. رایحه دیگر مخلوطی از نیلوفرآبی و میوه‌هایی است که در شرق آسیا روییده و سوختن چنین شمعی حال و هوای کشورهایی مانند کره و ژاپن را ایجاد میکند. رایحه لیمو از نمونه‌های رایج دیگری است که احساسی شاد و سرزنده ایجاد میکند. عطر گیاهان مدیترانه‌ای همراه با لیمو و ریحان تجربه‌ای از سواحل آبی و زیبای مدیترانه و کشورهایی همچون یونان و ایتالیا را به ذهن منتقل می‌کنند.
هنر و رایحه
آیا تولید عطر خوش و لذت بردن از آن‌را می‌توان در حوزه آثار هنری قلمداد کرد؟ با نگاهی به تعریف هنر، می‌توان اشاره‌هایی را پیدا کرد که عطر خوش را در زمره هنر جای می‌دهد. مثلا همانطور که نوای خوش، گوش را نوازش کرده و نگاره‌ای زیبا چشم را می‌فریبد، عطر خوش نیز یکی از حواس پنجگانه یعنی حس بویایی را به گونه‌ای دل‌انگیز تحت تأثیر قرار می‌دهد. یکی از مشکلاتی که در طول تاریخ بر سر راه چنین تعریفی وجود داشته آن بوده که بر خلاف سایر آثار هنری، معمولا عطر به طبقه ویژه‌ای از اجتماع تعلق داشته و این در حالی است که سایر آثار هنری تولیداتی برای همه اقشار جامعه بود. البته این نگرش در دوران اخیر تا حدود زیادی کم‌رنگ شده است؛ زیرا گستره قیمتی عطرها درحال حاضر از تنوع بیشتری برخوردار شده‌اند.
به هر حال در بین اندیشمندان و صاحب‌نظران حوزه هنر این چالش همواره وجود داشته که آیا عطر خوش اثری هنری است یا خیر؟ برخی از اندیشمندان با اشاره به تلاش‌های بسیار ظریف برخی از تولیدکنندگان عطرها به ویژه در دوران معاصر برای برانگیزاندن احساسات ویژه در انسان، این محصول را اثری هنری می‌شناسند. ژان کارلز عطرساز مشهور فرانسوی قرن بیستم بر این باور بود که یک عطرساز مانند نقاشی که برای خلق اثر هنری‌اش رنگ‌های مورد نظرش را انتخاب میکند، با گزینش عصاره‌های گوناگون و ترکیب آنها یک اثر هنری را خلق میکند. کارلز مدرسه‌ای برای تربیت عطرسازان حرفه‌ای در فرانسه تاسیس کرد که این تلاش او برای تربیت عطرشناسان و عطرسازان افق‌های نوینی را در صنعت عطرسازی جهان برجای گذاشت.
یاس‌های گراس
شهر گراس در فرانسه مهد عطر در این کشور است. آوازه گل‌های یاس این شهر با نام و شهرتش گره خورده است. گل یاس که در قرن هفدهم از هندوستان به این شهر وارد شد به‌زودی آنچنان شهر را در برگرفت که به عنوان نمادی برای گراس درآمد. وقتی در شهر گراس واژه گل به تنهایی به‌کار می‌رود منظور گل یاس است، مگر نام گل دیگری مشخصا ذکر شود. بر پایه روش سنتی، برداشت گل‌های یاس در صبح زود انجام می‌گرفت تا گل‌ها تازه‌تر به کارگاه تولید عطر برسند. در اوایل قرن بیستم اهالی شهر گراس از پیر و جوان و حتی بچه‌های مدرسه‌ای پیش از رفتن به مدرسه در زمان برداشت گل‌ها، در این امر مشارکت داشتند. یک برداشت‌کننده خوب می‌تواند تا 500 گرم گل یاس در ساعت بچیند و این در حالی است که همین شخص در یک ساعت می‌تواند حدود شش تا هفت کیلوگرم گل سرخ را بچیند. یک کیلوگرم گل یاس از حدود هفت تا 10 هزار عدد گلبرگ تشکیل شده و هر 350 کیلوگرم گل یاس حدود 530 گرم عصاره مفید برای عطرسازی فراهم می‌آورد.
یاس‌های گراس
شهر گراس در فرانسه مهد عطر در این کشور است. آوازه گل‌های یاس این شهر با نام و شهرتش گره خورده است. گل یاس که در قرن هفدهم از هندوستان به این شهر وارد شد به‌زودی آنچنان شهر را در برگرفت که به عنوان نمادی برای گراس درآمد. وقتی در شهر گراس واژه گل به تنهایی به‌کار می‌رود منظور گل یاس است، مگر نام گل دیگری مشخصا ذکر شود. بر پایه روش سنتی، برداشت گل‌های یاس در صبح زود انجام می‌گرفت تا گل‌ها تازه‌تر به کارگاه تولید عطر برسند. در اوایل قرن بیستم اهالی شهر گراس از پیر و جوان و حتی بچه‌های مدرسه‌ای پیش از رفتن به مدرسه در زمان برداشت گل‌ها، در این امر مشارکت داشتند. یک برداشت‌کننده خوب می‌تواند تا 500 گرم گل یاس در ساعت بچیند و این در حالی است که همین شخص در یک ساعت می‌تواند حدود شش تا هفت کیلوگرم گل سرخ را بچیند. یک کیلوگرم گل یاس از حدود هفت تا 10 هزار عدد گلبرگ تشکیل شده و هر 350 کیلوگرم گل یاس حدود 530 گرم عصاره مفید برای عطرسازی فراهم می‌آورد.
با نگاهی به این ارقام می‌توان به سختی تولید عطر از گل یاس و دلیل بالا بودن عطرهای تولید شده از آن پی برد. ژاک پولژ موسس عطرسازی مشهور شانل همراه با والدینش به شهر گراس مهاجرت کرد. او پیش‌زمینه‌ای در صنعت عطرسازی نداشت ولی محیط کاری شهر گراس او را به سمت این صنعت سوق داد. او پس از فارغ التحصیل شدن در رشته هنر جذب یک شرکت در نیویورک شده و تجاربی را که در گراس آموخته بود در آنجا به اجرا گذاشت و پس از مدتی شرکت عطرسازی مشهور خود یعنی شانل را تاسیس کرد. پولژ می‌گوید که در حال حاضر گل‌های یاس زیادی از مناطقی همچون ایتالیا، مصر، مراکش، هند و چین برای عطرسازی وارد می‌شود ولی هیچکدام کیفیت یاس‌های گراس را ندارد.
دستکش‌های معطر
یکی از سنت‌های رایج در میان اشراف اروپایی از اواخر قرن پانزدهم تا اواخر قرن نوزدهم میلادی استفاده از دستکش‌های معطر بود. استفاده از دستکش در میان مردان و زنان اشرافی رایج بود. در واقع؛ یکی از افراد ایتالیایی در اواخر قرن پانزدهم دست به ابتکاری زد و دستکش‌ها را عطرآگین کرد. این عمل یا با خواباندن پارچه دستکش در مایعی معطر یا با افزودن پودر و روغن‌های معطر در بخش بیرونی و داخلی دستکش‌ها انجام می‌گرفت. این دستکش‌ها به‌زودی در مناطق مختلف اروپا از جمله انگلستان و فرانسه با استقبال زیادی روبرو شده و حتی در خانواده سلطنتی فرانسه مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از داستان‌های مشهور در رابطه با دستکش‌های معطر مربوط به ملکه منطقه‌ای در باسک اسپانیاست که در سده شانزدهم میلادی می‌زیسته است. بر پایه این اخبار، شخصی که با این ملکه دشمنی داشته دستکشی آلوده به نوعی زهر کشنده را به او هدیه می‌دهد که استنشاق آن باعث مرگش می‌شود.
باروک، روکوکو و رایحه خوش
بشر از دیرباز برای انجام آیین‌ها و مناسک دینی‌اش مکانی مقدس و روحانی را ساخته و پرداخته است. از ویژگی‌های بنیادین چنین مکانی آن بوده که در ساخت و ساز آن از بهترین مصالح موجود بهره‌گیری شده و در نگهداری و پاکیزگی این مکان بیشترین تلاش و رسیدگی صورت گرفته است. در کنار پاک نگاه‌داشتن چنین مکانی، وجود عطر خوش در اینجا از ملزومات دیگری بوده تا به این ترتیب در کنار عناصر معماری که حس بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد حس بویایی را نیز تحریک کند. با توجه به شرایط جغرافیایی و باورهای هر قوم و مذهبی، مواد گوناگونی برای این منظور مورد استفاده قرار گرفته است.
دستکش‌های معطر
یکی از سنت‌های رایج در میان اشراف اروپایی از اواخر قرن پانزدهم تا اواخر قرن نوزدهم میلادی استفاده از دستکش‌های معطر بود. استفاده از دستکش در میان مردان و زنان اشرافی رایج بود. در واقع؛ یکی از افراد ایتالیایی در اواخر قرن پانزدهم دست به ابتکاری زد و دستکش‌ها را عطرآگین کرد. این عمل یا با خواباندن پارچه دستکش در مایعی معطر یا با افزودن پودر و روغن‌های معطر در بخش بیرونی و داخلی دستکش‌ها انجام می‌گرفت. این دستکش‌ها به‌زودی در مناطق مختلف اروپا از جمله انگلستان و فرانسه با استقبال زیادی روبرو شده و حتی در خانواده سلطنتی فرانسه مورد استفاده قرار می‌گرفت. یکی از داستان‌های مشهور در رابطه با دستکش‌های معطر مربوط به ملکه منطقه‌ای در باسک اسپانیاست که در سده شانزدهم میلادی می‌زیسته است. بر پایه این اخبار، شخصی که با این ملکه دشمنی داشته دستکشی آلوده به نوعی زهر کشنده را به او هدیه می‌دهد که استنشاق آن باعث مرگش می‌شود.
باروک، روکوکو و رایحه خوش
بشر از دیرباز برای انجام آیین‌ها و مناسک دینی‌اش مکانی مقدس و روحانی را ساخته و پرداخته است. از ویژگی‌های بنیادین چنین مکانی آن بوده که در ساخت و ساز آن از بهترین مصالح موجود بهره‌گیری شده و در نگهداری و پاکیزگی این مکان بیشترین تلاش و رسیدگی صورت گرفته است. در کنار پاک نگاه‌داشتن چنین مکانی، وجود عطر خوش در اینجا از ملزومات دیگری بوده تا به این ترتیب در کنار عناصر معماری که حس بینایی را تحت تاثیر قرار می‌دهد حس بویایی را نیز تحریک کند. با توجه به شرایط جغرافیایی و باورهای هر قوم و مذهبی، مواد گوناگونی برای این منظور مورد استفاده قرار گرفته است.
به‌طور کلی خوشبو سازی مکان‌های مقدس از دو طریق انجام می‌گیرد: در شیوه نخست از سوزاندن موادی که در اثر سوختن بوی خوش تولید کرده بهره می‌گیرند. چوب‌ها، صمغ‌ها و گیاهان گوناگونی در این میان وجود دارد که می‌توان به اسپند و کندر اشاره کرد. شیوه دوم برای خوشبو کردن مکان‌های مقدس آغشتن بخش‌هایی از ساختمان و عناصر موجود در آن با مواد خوشبو است. در این شیوه بیشتر از مواد مایع و روغن‌های خوشبو بهره‌گیری شده و دیوارها، ستون‌ها، محراب و مجسمه‌های موجود در معابد بدین شیوه با مواد عطرآگین شسته شده و بوی خوش به‌دست آمده فضای مکان مورد نظر را خوشبو وعطرآگین میکند.
لطفا ادامه مطلب را در مردم دنیا چگونه با عطر زندگی می کنند؟- قسمت دوم بخوانید
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟