چندی پیش در صفحه اینستاگرام یکی از بازیگران حامی محیط زیست، عکسی تامل بر انگیز از پوشش‌های پلاستیکی باقی مانده از کترینگ او در سفری که با هواپیما داشت منتشر شده بود. در همان روز صفحه رسمی هواپیمایی قطر ایرویز در اینستاگرام، تصاویری از اقدامات ترویجی این ایرلاین در حوزه آگاهی رسانی اختلال اوتیسم، به‌مناسبت روز جهانی اتیسم در 2 آوریل را به اشتراک گذاشت.
اما چرا به گفته فعال محیط زیستی کشورمان ما هنوز در تغییر در نحوه بسته بندی‌ها اقدامی نکردیم و از سوی دیگر چرا قطر ایرویز به عنوان یک شرکت بزرگ هوایی، به آگاهی رسانی در خصوص موضوعی در حوزه پزشکی می‌پردازد؟! طرح این سوالات تداعی کننده مفهومی است که در مواجهه با دغدغه‌های اجتماعی مطرح می‌شود … مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها!
در این رابطه فرنوش جهرمی – کارشناس هوانوردی توضیح می‌دهد: این رابطه مسئولیت اجتماعی شرکتی (CSR) مجموعه وظایف و تعهداتی است که یک شرکت در جهت حفظ، مراقبت و کمک به جامعه ای که در آن فعالیت می‌کند، انجام می‌دهد.
در همین راستا شرکت‌های فعال در صنعت حمل و نقل و گردشگری با عنایت به اهداف توسعه پایدار همواره سعی در انجام مسئولیت اجتماعی خود داشتند. اگر چه ایرلاینها به عنوان بخش بزرگی از صنعت حمل و نقل هوایی، به ناچار اثراتی منفی بر این اهداف تعیین شده در سازمان ملل می‌گذارند.
آلودگی‌های صوتی، تولید کربن دی اکسید، اثرات مخرب روی تغییرات آب و هوایی از جمله این اثرات منفی هستند. اما مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها نوعی فعالیت استراتژیک اقتصادی محسوب می‌شود که می‌تواند موجب ارتقاء پایداری شرکت‌ها در فاکتورهای گوناگونی شود.
بهبود تصویر سازمان در جامعه، افزایش ارزش نام تجاری، تقویت ساختار حاکمیتی شرکت، دسترسی بیشتر به منابع تامین مالی، محیط کار ایمن تر و بهداشتی تر، کارکنان با انگیزه تر، وفاداری مشتری و افزایش اعتماد ذینفعان به شرکت از جمله مزایا و نتایج مشارکت شرکت‌ها در موضوعات اجتماعی است.
بنابراین در دنیای پر رقابت ایرلاینها، پرداختن به موضوع مسئولیت اجتماعی، یک مزیت رقابتی محسوب خواهد شد. لذا گنجاندن این برنامه‌ها در فعالیت‌های ایرلاین، گاهی نیازمند ایجاد تغییرات اساسی در استراتژی و تصمیم گیری‌ها است. از همین رو راههای مختلفی برای پرداختن به این مسئولیت‌های اجتماعی وجود دارد.
به طور کلی محورهای اصلی در حوزه مسئولیت اجتماعی، موضوعات “محیط زیستی” مانند میزان تولید کربن، انرژی‌های تجدید پذیر و کشاورزی ارگانیک، “عدالت اجتماعی” همچون حمایت از تولید کنندگان کوچک و داخلی،”تحصیلات”، “بهداشت و درمان” و “مبارزه با فقر” را شامل می‌شود.
گرچه با فشارهای اتحادیه اروپا به کاهش میزان تولید گازهای گلخانه ای توسط هواپیماها، از سال 2020 قوانین سختگیرانه تری در مورد عملکرد هواپیماها و کیفیت سوخت اعمال خواهد شد، اما از جنبه ای دیگر، اقدامات ایرلاینها برای نوسازی ناوگان هوایی خود و پایین نگه داشتن سن ناوگان با استفاده از هواپیماهای بهینه تر از جمله عوامل موثر در انجام مسئولیت اجتماعی در جلوگیری از آسیب رساندن به محیط زیست خواهد بود.
بر اساس آماری که اخیراً منتشر شده، وینگلت تعبیه شده در 8900 هواپیمای موجود در جهان، در مجموع موجب کاهش مصرف 7 میلیارد بشکه نفت و تولید 74 میلیون تن گاز کربن دی اکسید شده است.
استفاده از ظرف‌های کترینگ بازگشت پذیر به طبیعت، افزایش آگاهی در حوزه سلامت از طریق رسانه‌ها و ابزارهای ایرلاین، همکاری با گروه‌های اجتماعی با رویکرد توانمند سازی، آموزش‌های تخصصی گروه‌های کم درآمد، با استعداد و علاقه مند، آموزش‌های فرهنگی در امور گردشگری و ترویج فرهنگ صحیح با در نظر گرفتن ایمنی پروازها، نمونه‌هایی برای انجام مسئولیت اجتماعی است که گاهی نه تنها هزینه زیادی را بر دوش ایرلاین نمی‌گذارد، بلکه همانطور که گفته شد، از حداقل نتایج آن افزایش مخاطبین و وفاداری آنها بواسطه پرداختن به یک دغدغه اجتماعی خواهد بود.
همچنین یکی دیگر از راههای ادای مسئولیت اجتماعی شرکت‌ها، کمک های نقدی به موسسات مردم نهاد و خیریه‌های مشخصی است. در کشور ما بر اساس ماده 172 قانون مالیات‌های مستقیم، شرکت‌هایی که به بنیادها و موسساتی که نامشان در این قانون ذکر شده در راستای مسئولیت اجتماعی خود کمک مالی کنند، مشمول 20% عفو مالیاتی خواهند شد.
از سوی دیگر بسیاری از شرکت‌های بزرگ دنیا با در نظر گرفتن اهداف توسعه پایدار و کنوانسیون‌های بین المللی امضا شده، پا را فراتر از مرزها گذاشته و اقدام به انجام مسئولیت‌های اجتماعی خود در سطح بین المللی می‌کنند.
هواپیمایی امارات با ثبت طرح حیوانات حیات وحش روی هواپیماهایش، ترکیش ایرلاینز با مدیریت پسماند، هواپیمایی آل نیپون با ترویج فرهنگ و سنت ژاپن در جهان اقدام به انجام مسئولیت اجتماعی خود کرده اند. این مسئولیت‌ها در صنعت حمل و نقل هوایی فقط به ایرلاینها ختم نمی‌شود و بزرگترین شرکت‌های فعال در صنعت هوانوردی و هوافضا نیز در آن مشارکت کرده و هنگام انتشار بیلان مالی سالانه خود، فعالیت‌های خود در این حوزه را نیز منتشر می‌کنند.
همچنین شرکت بویینگ از جمله پیشگامان در این عرصه است. بویینگ در سال 2015 در یکی از برنامه‌های خود با بررسی 7500 دانش آموز علاقه مند به علوم مهندسی آنها را برای قرار گرفتن در این مسیر حمایت کرد. ارسال هوایی کمک‌های بشر دوستانه، برگزاری مراسم درآمدزایی خیریه بین کارکنانش و کمک به زراعت‌های کوچک در منطقه آسیای جنوب شرقی از دیگر فعالیت‌های اجتماعی این شرکت بزرگ است.
در ایرلاین‌های داخلی، طرح یوزپلنگ ایرانی روی هواپیمای معراج یکی از نمونه‌های بارز پرداختن به مسئولیت اجتماعی در حوزه محیط زیست است. درج تبلیغات برخی از خیریه‌ها در مجله‌های پروازی ایران ایر و ماهان نیز از دیگر اقدامات ارزشمند در این مسیر بوده است.
بدون شک یکی از رویکردهای مهم در این راه، بازتاب رسانه ای مناسب این فعالیت‌ها توسط شرکت‌ها است. اما نکته مهمی که در این بین حائز اهمیت خواهد بود، آن است که مشارکت در امور اجتماعی به شیوه صحیح و بر اساس اصول حرفه ای آن صورت پذیرد. هنگامی که این فعالیت‌ها در ارتباط با امور انسانی و گروه‌های خاص قرار می‌گیرد، روشهای کار و شیوه‌های بازتاب رسانه ای آن به مراتب حساسیت بیشتری را طلب می‌کند.
ادای مسئولیت اجتماعی به عنوان یک ابزار استراتژیک اقتصادی نباید بر کرامت انسانی افراد ارجحیت پیدا کند. در یک سال اخیر، شاهد اقدامات انسان دوستانه، خیرخواهانه و قابل تقدیر برخی از شرکت‌ها و رسانه‌های فعال در صنعت هوایی بوده‌ایم. اما تاکید به انتشار چهره ذینفعان این خدمات، به خصوص کودکان، می‌تواند موجب خدشه دار شدن اصل کرامت انسانی باشد.
با وجود دغدغه‌های فراوان اجتماعی در کشورمان، ایرلاینها و دیگر شرکت‌های فعال در صنعت هوایی و گردشگری می‌توانند با برنامه ریزی صحیح در مدیریت و بهره گیری از منابع موجود و همچنین با وجود داشتن مخاطبین مستقیم، با ارائه برنامه‌های آموزشی، ترویجی و حمایتی قدم‌های موثری را در جهت کاهش آسیب‌های زیست محیطی و اجتماعی و همچنین افزایش عملکرد بردارند. از سوی دیگر این اقدامات می‌تواند تیری باشد که چندین هدف را نشانه می‌گیرد.
همانطور که گفته شد، قطر ایرویز به ترویج و آگاهی رسانی در حوزه اوتیسم در روز جهانی این اختلال پرداخت. جالب است بدانید، کودکان مبتلا به اوتیسم و خانواده‌های آنها، از لحظه ورود به فرودگاه تا پایان پرواز با چالش‌های زیادی رو به رو می‌شوند.
اوتیسم طیفی از اختلالات تکاملی است که یکی از شاخصه‌های آن عدم یکپارچگی حسی و اختلال در حواس پنجگانه است و بر اساس آمار سازمان جهانی بهداشت از هر 65 نفر، یک نفر مبتلا به این اختلال است، برای مثال و به زبان ساده تر افراد مبتلا به این اختلال یا صدایی را بلندتر از آنچه که هست می‌شوند، و یا در مقابل، واکنشی نسبت به صدا نشان نمی‌دهند. این اختلال را می‌توان به چهار حس دیگر نیز تعمیم داد.
از سویی معمولا مواجهه با افراد غریبه و محیط‌های نا آشنا برای آنها آزار دهنده است. حال تصور کنید یک فرد مبتلا به اوتیسم از زمانی که وارد فرودگاه می‌شود و می‌بایست مراحل پذیرش را پشت سر بگذارد، تا زمانی که وارد محیط بسته هواپیما شده و صدای موتور را هنگام برخاست و نشست می‌شنود، او و خانواده‌اش با چه شرایطی مواجه می‌شوند؟! آیا مسافران آگاهی دارند که اختلال اوتیسم چیست و چه پیامدهایی را برای شخص مبتلا به این اختلال در پرواز می‌تواند داشته باشد؟ اگر با یک فرد مبتلا اوتیسم و جیغ‌های او در پرواز مواجه شوند چه رفتاری را می‌بایست از خود نشان دهند؟ چه تجهیزات و رویکردهایی برای تسهیل سفر این افراد و خانواده‌های آنها در نظر گرفته شده است؟! بدون شک از این پس مخاطبین قطر ایرویز که نسبت به این اختلال آگاهی پیدا کردند، در مواجهه با این مسئله صبوری بیشتری به خرج می‌دهند.
اما به یاد داشته باشیم، اوتیسم فقط یکی از چالش‌های اجتماعی است. ایرلاینها می‌توانند نقش پر رنگ تری را در حمایت از این دغدغه‌های اجتماعی و همسو با چالش‌های خود و مسافرینشان در راستای اهداف توسعه پایدار ایفا کنند.
مطلب را با گریزی به یکی از نقل قول‌های “کارل سیگن” به پایان می‌رسانم: “زمین، این ذره آبی معلق در عالم، تا سالهای زیادی در آینده، تنها منزلگاه ما برای حیات خواهد بود، و باید در جهت نگهداری از آن و گسترش صلح کوشا باشیم.”