خستگی مزمن،سندروم خستگی مزمن
می‌تواند از نشانه‌های بیماریهای مختلفی مانند عفونت‌ها یا اختلالات روانی باشد. در حالت کلی اگر این نشانه‌ها در بدن تداوم داشت و یا خستگی بیش از حد بود، مراجعه به پزشک الزامی است. همانطور که پیشتر نیز اشاره شد، دانشمندان به دلیل اصلی این سندرم پی‌نبرده‌اند و عوامل ژنتیکی و مادرزادی را در آن دخیل می‌دانند.
برخی از عواملی که تا به امروز روی آنها تحقیق شده به شرح زیر است:
۱- عفونت‌های ویروسی: دیده شده که برخی افراد پس از ابتلا به یک عفونت ویروسی، دچار اختلال خستگی مزمن گشته‌اند و این خود برای دانشمندان جای پرسشی را باقی گذاشته است. ویروس اپشتین بار، ویروس تبخال۶ و ویروس لوسمی موش که همگی از موارد مشکوک ابتلا به این اختلال می‌باشند و هنوز نتیجه‌گیری قطعی پیرامون آنها نشده است.
۲- مشکلات سیستم ایمنی بدن: به نظر میرسد که سیستم ایمنی بدن افرادی که گرفتار این اختلال می‌گردند
بتدریج دچار تحلیل گشته و رو به ضعیف شدن میرود. همین عارضه نیز جای ابهام دارد که آیا دلیل کافی برای تشخیص خستگی مزمن است یا خیر .
۳- برهم خوردن توازن هورمونی: افرادی که از این اختلال رنج می‌برند، گاهی اوقات با میزان غیرعادی ترشح هورمون‌های هیپوتالاموس، هیپوفیز یا آدرنالین در خون روبرو می‌گردند. اما این اختلالات هورمونی نیز همانند دیگر عوارض یاد شده همچنان ناشناخته باقی‌مانده اند.
عوامل افزایش دهنده خطر ابتلا به خستگی مزمن:
۱-سن : اختلال خستگی مزمن در هر سنی ممکن است رخ دهد ، اما در دهه‌های ۴۰ و ۵۰ از زندگی این احتمال بیشتر از هر زمان دیگری است.
۲-جنسیت : مطابق با آمار دریافتی، این اختلال در خانم‌ها بیشتر از آقایان رخ می‌دهد. هرچند به این داده‌ها نمی‌توان بسنده کرد زیرا ممکن است میزان مراجعه خانم‌ها به پزشکان با این اختلال بیش از آقایان باشد.
۳-اضطراب : عدم مدیریت صحیح استرس و اضطراب، به گسترش اختلال خستگی مزمن کمک می‌کند.
از دیگر عوارضی که ممکن است در این اختلال رخ دهد می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:
افسردگی
انزوا
وجود محدودیت‌ها در سبک زندگی
غیبت بیش از حد در محل کار
اگر هرگونه از این نشانه‌های بالا را در خود مشاهده میکنید باید به پزشک مربوطه مراجعه کنید. پیشنهاد می‌گردد با توجه به اینکه ممکن است اطلاعات و راهنمایی ارائه شده توسط پزشک را در آن جلسه فراموش کرده و یا نتوانید جمع بندی کنید، با خود شخصی از خانواده یا دوست صمیمی آگاه از این موضوع را به همراه ببرید.
پیش از مراجعه به پزشک:
پیش از مراجعه به پزشک تهیه فهرست زیر ضروری است:
نشانه‌ها: علاوه بر خستگی که بیشترین اثر را روی بدن شما دارد، اگر دیگر نشانه‌ها مانند سردرد و اختلال حافظه درشما دیده شده، باید به پزشک گزارش داده شود.
اطلاعات مهم شخصی: آخرین تحولات یا اضطراب‌های اساسی رخ داده در زندگی نقشی اساسی در سلامت جسمانی بازی می‌کند.
اطلاعات سلامتی شخصی: تهیه لیست از هرگونه درمان و مداواهای اخیر و داروها، ویتامین و مکمل‌های مورد استفاده
پرسش‌هایی که از پزشک باید انجام شود:
۱. دلایل اصلی ابتلا به این اختلال چیست ؟
۲. چه آزمایشهایی را پیشنهاد میکنید ؟
۳. اگر آزمایش‌های پیشنهادی موثر نبود، کدام آزمایش‌های دیگر را پیشنهاد میکنید ؟
۴. بر چه اساسی سندرم خستگی مزمن را تشخیص میدهید ؟
۵. آیا درمان مشخص یا تغییر سبک خاصی در زندگی وجود دارد که به بهبود نشانه‌ها کمک کند ؟
۶. آیا کتاب یا مقاله یا سایتی جهت افزایش آگاهی در این در ارتباط وجود دارد ؟
۷. میزان فعالیت بدنی در مدت زمانی که به دنبال تشخیص این اختلال هستیم، چه مقدار باشد ؟
۸. آیا نیاز مراجعه به مشاوره روانی دارم ؟
در پرسیدن هرگونه پرسشی تردید به خود راه ندهید.
پرسش‌هایی که انتظار میرود پزشک از شما بپرسد :
۱. نشانه‌های مشاهده شده را توضیح دهید و از چه زمانی آنها پدیدار گشتند ؟
۲. آیا عاملی موجب بهبود یا بدتر شدن این نشانه‌ها گشته است ؟
۳. آیا مشکلی در تمرکز و اختلال حافظه دارید ؟
۴. آیا مشکلی در خوابیدن دارید ؟
۵. هر چند مدت احساس افسردگی یا اضطراب دارید ؟
۶. این عوارض و نشانه‌ها تا چه حد شما را در عملکردتان محدود می‌کنند؟ برای نمونه تا به حال در مدرسه یا محل کارتان به این دلیل غیبت داشته‌ید؟
۷. چه روش‌های درمانی را تا به حال برای این نشانه‌ها به کار بسته‌اید ؟ آیا موثر واقع شده‌اند ؟
به دلیل اینکه این نشانه‌ها با عوارض برخی از بیماریهای دیگر تطابق دارد، از این رو هیچ آزمایش مشخص و اختصاصی برای تشخیص این اختلال وجود ندارد و تا رسیدن به نتیجه نهایی باید صبر پیشه کرد و به این دلیل برای رسیدن به نتیجه مورد نظر، پزشک باید از عدم وجود برخی بیماریها اطمینان حاصل کند که آنها عبارتند از:
اختلال خواب: یکی از دلایلی که منجر به خستگی مزمن می‌گردد اختلال در خواب است. آزمایش ارزیابی خواب یا Sleep Study (آزمایشهایی هستند که هنگام خواب میزان فعالیت بدن را ضبط می‌کنند) قادر به تعیین عوامل ایجاد کنندۀ این اختلالات نظیر آپنه، سندرم پای بی‌قرار یا بی‌خوابی می‌باشد.
مشکلات پزشکی: خستگی یک نشانۀ معمول در بسیاری از بیماریها از جمله کم خونی، دیابت، کم کاری تیرویید می‌باشد. آزمایش‌ها می‌توانند مدارکی دال بر وجود این بیماریها در خون ارائه دهند.
مشکلات روحی روانی: از نشانه‌های مشکلات روحی و روانی می‌توان به خستگی اشاره کرد. همینطور مشکلاتی از جمله افسردگی، بیقراری و اضطراب، اختلال دوقطبی و اسکیزوفرنی و . . .که در این موارد مراجعه به متخصص روانپزشک پیشنهاد می‌گردد.
تشخیص سندروم خستگی مزمن
دایره نشانه‌های سندرم خستگی مزمن، بیش از شش ماه خستگی مداوم و بی‌دلیل با حداقل چهار مورد از موارد زیر می‌باشد:
۱. عدم تمرکز و از دست دادن حافظه
۲. گلودرد
۳. بزرگ شدن غدد لنفاوی گردن یا زیربغل
۴. دردهای ماهیچه‌ای بی دلیل
۵. دردهایی که از یک مفصل به مفصل دیگری بدون متورم شدن و قرمزی منتقل می‌شوند.
۶. سردردهای شدید (سردردهایی با شکل و شدت گوناگون)
۷. خواب‌های خسته کننده
۸. خستگی‌های شدیدی که بعد از یک فعالیت فیزیکی یا فشار روحی حتی به مدت ۲۴ ساعت به طول می‌انجامند.
درمقابل برای تشخیص بیماری التهاب سخت سیستماتیک (SEID) که در ابتدای مقاله اشاره شد، سه نشانه زیر همزمان باید وجود داشته باشد:
۱.خستگی بی دلیل و مستمر
۲. خستگی‌های شدیدی که بعد از یک فعالیت فیزیکی یا فشار روحی حتی به مدت ۲۴ ساعت به طول می‌انجامند.
۳. خواب‌های خسته کننده
و علاوه بر موارد بالا حداقل یکی از نشانه‌های زیر را داشته باشد:
۱. اختلال شناختی
۲. حالت‌های گیجی و منگی
از آنجایی که خستگی در یک نشانه خلاصه نمی‌شود و راه‌های درمانی بسیاری همراه دارد، در موارد بالا بهتر است که دوره‌های درمانی خستگی مزمن چند عاملی گذرانده شوند و به دلیل اینکه خستگی مزمن نحوه تاثیر گذاری‌های متفاوتی بر اشخاص دارد که رویۀ درمان نیز متناسب با همین نشانه‌ها در نظر گرفته می‌شود که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
ضد افسردگی‌ها: بسیاری از افرادی که دچار اختلال خستگی مزمن هستند، دچار افسردگی نیز هستند. درمان افسردگی خود کمک بزرگی در مواجهه با مشکلات سندرم خستگی مزمن است. دوزهای پایین برخی از آرامبخش‌ها در بهبود کیفیت خواب و تسکین درد تاثیر بسزایی دارند.
داروهای خواب‌آور: اگر برخی از اقدامات خانگی از قبیل منع مصرف کافئین به بهبود کیفیت خواب شبانه کمکی نکرد، پزشک معالج احتمال تجویز برخی از داروهای خواب‌آور را در دستور کار قرار می‌دهد.
درمان سندروم خستگی مزمن
همانطور که اشاره گردید، درمان مشخصی که مستقیم بر این سندرم تاثیر بگذارد وجود ندارد. اما مطابق با بررسی‌های اخیر صورت گرفته، برخی از اقدامات چند جانبه می‌تواند تاثیرگذار و مفید باشد:
ثبات: میزان فعالیت‌های خود را در یک میزان مشخص نگهدارید. اگر در روزهای خوبتان فعالیت زیاد انجام دهید، به مراتب روزهای بدتر بیشتری در انتظارتان خواهد بود.
ورزش درجه‌بندی شده: مطابق با تحقیقات اخیری که صورت گرفته است، پس از قدم اول که ثبات فعالیت‌ها می‌باشد، انجام ورزش با میزان مشخص فعالیت می‌تواند در بهبود روند این اختلال موثر باشد. مشورت با درمانگرها و متخصصان طب ورزشی نیز در تعیین انتخاب نوع ورزش متناسب با بدن، اقدامی ضروری است. افرادی که پیشینه ورزشی نداشته و تقریبا غیرفعال هستند، اغلب اوقات در ابتدا با میزان بالای فعالیت‌های کششی و (نرمش حتی چند دقیقه در روز) به ورزش می‌پردازند و پس از چند هفته، کندی به سراغشان آمده و پس از چند هفته گریبانگیرشان می‌گردد. از این رو به مشورت با متخصصان ورزشی توصیه می‌شود.
مشاوره روانی: مراجعه به یک مشاور متخصص در حوزۀ روانشناسی جهت کمک به پیدا کردن راهی برای غلبه بر محدودیت‌هایی که این اختلال بر بدن و شخص تحمیل کرده و القای احساس تسلط بر زندگی در جهت بهبود و ارتقای نقص‌های موجود.
هیچ یک از افرادی که دچار اختلال خستگی مزمن یا Postexertional Malaise (خستگی حاد و شدید جسمی و روحی که پس از یک فعالیت فیزیکی یا تنش روحی بدن تحمیل شده است.) به یک گونه به درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند. گروهی که از شانس بالاتری از درمان برخوردار هستند و دچار آسیب‌های کمتری می‌گردند، کمتر بر نشانه‌ها و عوارض این اختلال تمرکز کرده و مطابق با برنامه‌ها و مشاوره‌های متخصصان پیش می‌روند و از فعالیت‌ها و اتفاقاتی که موجب خستگی یا تنبلی و کاهلی می‌گردد پرهیز می‌کنند.
از جمله عواملی که در اختیار خود فرد بوده و به واسطه آن به بهبود بیماری کمک شایانی می‌کند موارد زیر است:
اضطراب را کاهش دهید: روندی در پیش بگیرید که منجر به کاهش فشارهای احساسی و روحی و روانی گردد. چند دقیقه‌ای در روز را به خود اختیار دهید و مراقبه نموده و سعی در تمدد اعصاب داشته باشید.
عادات خواب را بهبود ببخشید: در ساعت‌های مشخص به خواب رفته و از خواب برخیزید، چرت‌های روزانه را محدود کرده و از مواد معروف کافئین دار، الکل و نیکوتین پرهیز کنید.
ثبات در زندگی روزانه را حفظ کنید: میزان فعالیت‌های خود را در یک میزان مشخص نگهدارید. اگر در روزهای خوبتان فعالیت زیاد انجام دهید، به مراتب روزهای بدتر بیشتری در انتظارتان خواهد بود.
کاهش خستگی در یک دقیقه