• مرکز خدمات روانشناسی نیک آرام
• کلینیک و درمانگاه
• ۱۳۹۸/۱۱/۰۷
• 1 دقیقه

نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟ برای صحبت با مرکز خدمات روانشناسی نیک آرام کلیک کنید.

بپرس مشاوره رایگان

فناوری­های جدید ارتباطی و رسانه­های نوین، زندگی امروز ما را آسان­تر از زندگی نسل­های قبل کرده است. اجداد ما برای با خبر شدن از احوال بستگان و دوستان خود در نقاط دوردست ناچار به تحمل رنج سفر و یا ارسال قاصد بودند که گاهی این سفرها و رفت و برگشت قاصد، هفته­ها و ماه­ها به طول می­انجامید.

دشواری رابطه میان افرادی که در فاصله دوری از هم زندگی می­کردند، سبب می­شد تا آن­ها معمولا از یکدیگر بی­خبر باشند و یا حداکثر از تغییرات عمده در زندگی هم نظیر ازدواج، حج رفتن، بچه­دار شدن و یا وفات یکدیگر دیر مطلع شوند. اما اکنون شرایط نسبت به گذشته تغییر کرده و ارتباطات ساده­تر شده است.

کافی است اراده کنیم و در چشم­ برهم­زدنی با خانواده­هایمان از هزاران فرسنگ دورتر صحبت کنیم و تصویرشان را ببینیم و با آنها گپ بزنیم. کافی است با لمس یک دکمه به دوستانمان در فیس بوک و لینکدین پیام دهیم و یا با آن­ها در وایبر و واتس­آپ سخن بگوییم و از حال و روزشان با خبر شویم. ازدواج یا تولد فرزندشان را تبریک بگوییم، از خرید خانه و خودرویشان خوشحال و احتمالا از شنیدن مشکلاتشان دلگیر شویم.

این راحتی ارتباطات گسترده با اقصی نقاط دنیا را مدیون اختراع فناوری­های جدید ارتباطی و استفاده از رسانه­های نوین هستیم: اما همین فناوری­های خوب همانند چاقویی دولبه هستند که اگر با ویژگی­های آن­ها آشنا نباشیم و یا فرهنگ استفاده سالم از آن ها را ندانیم، ممکن است به جان زندگی و خانواده­مان بیفتد. امروز دسترسی آسان به رسانه­های نوین نظیر گیرنده­های ماهواره­ای و یا فناوری­های جدید ارتباطی نظیر تلفن همراه، بلوتوث، سایت­های اینترنتی، وایبر، واتس آپ…، اگرچه تبادل اطلاعات و تجارب را میان مردم دنیا از زن و مرد گرفته تا پیر و جوان آسان کرده و بدون شک موجب افزایش آگاهی­ها و ارتقای دانش عمومی آن­ها شده است، ولی در بسیاری از موارد به دلیل نادیده گرفتن خطوط قرمز و بی­توجهی به فرهنگ صحیح استفاده از این وسایل، نهاد خانواده­های سنتی نشانه گرفته شده و روابط سالم میان افراد جامعه دچار ضعف و بیماری شده است.

در این میان جوانان که به طور طبیعی گرایش بیشتری نسبت به استفاده از رسانه­های نوین برای ارتباط با یکدیگر دارند، آسیب­های بیشتری می­بینند و همین نسل آسیب­دیده در آینده، جامعه را با مشکلات اجتماعی فراوانی نظیر طلاق، بی مبالاتی و عدم مسئولیت­پذیری، تنبلی و رخوت در انجام امور روزمره، ناتوانی در ارتباط حضوری با سایر افراد جامعه و مشکلات دیگری از این دست روبرو خواهد کرد.

فرزندان ما معمولا از طریق همین رسانه­های نوین به جای رابطه سالم با دوستان شناخته شده و افراد مورد وثوق و دریافت اطلاعات مفید، درگیر ارتباط تصادفی با افراد غریبه­ای می­شوند که بنیاد فکری و جسمی آن­ها را نابود کرده و آینده آن­ها را تباه می­ کند.

امروزه آسیب­های ناشی از استفاده غلط فناوری­های جدید ارتباطی کمتر از اعتیاد به مواد مخدر و ارتکاب به جرایم اجتمایی نیست. حتی برخی معتقدند که فناوری­های نوین ارتباطی بر خلاف تصور عمومی بزرگ­ترین مانع توسعه ارتباطات سالم انسانی هستند و به مرور باعث فروپاشی ارتباطات اجتماعی خواهند شد. در هر صورت نمی­توان انکار کرد که بی­توجهی و بی­مسئولیتی در قبال سایر اعضای خانواده، حضور افراد غریبه در حریم خصوصی زندگی، چشم و هم چشمی، مصرف­گرایی، عادت به انتشار اخبار دروغ و شایعات بی­اساس که نگرانی و ترس را به جانمان می­ریزد، دوست­یابی­های خطرناک، روابط بی­پایه و اساس و … از آسیب­هایی است که به دلیل نبود فرهنگ استفاده صحیح و قانونمندانه از ابزارهای جدید فناوری بر ما و خانواده وارد
می­شود.

برای کاهش این قبیل لطمات جبران ­ناپذیر، راه حل منطقی  دوری از رسانه­های نوین و فناوری­های جدید ارتباطی و تحریم آن­ها  نیست. مطمئن باشید که سرعت انتشار اطلاعات و قدرت نفوذ این قبیل رسانه­ها بیشتر از توان محدودسازی ماست و چه بسا همین محدود کردن­ها باعث گرایش بیشتر فرزندان ما و استفاده مخفیانه از وسایل مذکور شود. اگر می­خواهید با چاقو دست خود را نبرید، نباید قید استفاده از آن را بزنید و هرگز به سراغ هیچ وسیله برنده­ای نروید. راه حل خوب و مطمئن شناخت لبه تیز چاقو و گرفتن آن از قسمت دسته است.

در مورد فناوری­های جدید ارتباطی و رسانه ­های نوین نیز  بهترین راه برای استفاده مطلوب و سالم، شناخت ویژگی­های این رسانه­ها و کاربرد صحیح آن­ها در زندگی روزمره است. به این سطح از آگاهی ایمن­دهنده نسبت به رسانه­های نوین اصطلاحا  سواد  رسانه­ای  می­گویند.

صاحب­نظران علوم اجتماعی معتقدند که آگاهی و اطلاعاتی که انسان­ها از محیط اطراف دریافت می­کنند و به شکل سواد در آن­ها نهادینه و محفوظ می­ماند سه گونه است:

الف- سواد کلاسیک

مجموعه­ای از ادبیات، علوم، فنون، هنرها و آگاهی­های نظری و علمی که در خانه، مدرسه یا دانشگاه به ما آموزش داده می­شود، جزو سواد کلاسیک هستند. این نوع آگاهی­ها شامل تمامی اطلاعات ریاضی، تاریخی، جغرافیایی، زیستی، ادبی، هنری، ورزشی، فلسفی و غیره می­شود که در کتاب­های درسی نوشته شده­اند و یا ما آن­ها را در محیط پیرامون خود یاد می­گیریم. تا سه دهه پیش آگاهی از این اطلاعات به عنوان مهم­ترین سطح سواد و دانش قلمداد می­شد ولی اکنون داشتن عناوین تحصیلی نظیر دکترا مهندسی و یا حتی مطالعه صدها عنوان کتاب یک سواد برتر محسوب نمی­شود. هرچند که دستیابی به سطوح بالاتر سواد و توانایی­های علمی مستلزم داشتن سواد کلاسیک است.

ب- سواد دیجیتال (رقومی)

دستگاه­هایی مانند ماشین حساب، کامپیوتر، موبایل، فاکس، دی وی دی پلیر و غیره که از مدارهای پیچیده الکترونیکی ساخته شده­اند و به روش محاسبات دیجیتالی برنامه­ریزی شده­اند، جزو ابزارهای الکترونیک دیجیتال محسوب می­شوند. توانایی استفاده، برنامه­نویسی و تعمیر این نوع ابزار­های الکترونیکی را سواد دیجیتالی می­گویند. مسلما این سطح از سواد و دانایی بسیار بالاتر از سطح سواد کلاسیک است که خوشبختانه نسل جدید و نوجوان ما در فراگیری علوم بسیار پیشروتر از والدین خود هستند. این واقعیت است که نوجوانان سواد دیجیتالی بالاتری نسبت به والدین خود دارند که البته همین تفاوت سطح آگاهی منشا بروز مشکلات اجتمایی نظیر ” شکاف اطلاعاتی ” میان فرزندان و والدین خانواده و همچنین
ازهم­گسیختگی روابط اجتماعی و تبدیل آن­ها به روابط فردی در جامعه شده است. به همین دلیل برخی معتقدند که دستیابی به این سطح سواد و توانایی علمی نمی­تواند تضمین مناسبی برای پیشرفت انسان­ها و خوشبختی آن­ها باشد.

ج- سواد رسانه­ای

این بالاترین سطح از دانش و توانایی­های علمی است که به افراد جامعه می­آموزد تا چگونه از محیط پیرامون خود اطلاعات صحیح کسب کنند و از همین اطلاعات سالم با محیط اطراف استفاده ببرند. درواقع سواد رسانه­ای، توانایی علمی استفاده از تمامی رسانه­های ارتباطی و شناخت مزایا و معایب هریک و نحوه
به­کارگیری اطلاعات کسب شده از آن­ها در زندگی است. سواد رسانه­ای به ما این توانایی را می­دهد تا قبل از بکارگیری اطلاعات دریافتی از محیط پیرامون، به انگیزه انتشار آن­ها در جامعه فکر کنیم و اهداف و نتایج استفاده از آن­ها را مورد بررسی قرار دهیم.

به عنوان مثال اگر بتوانیم هدف از انتشار یک پیام کوتاه در یک سایت اینترنتی را دریابیم و عواقب انتشار یا الگو گرفتن از آن را درک کنیم، دارای سواد رسانه­ای هستیم. سواد رسانه­ای نوعی حفاظت امنیتی برای استفاده­کنندگان از ابزار دیجیتال و رسانه­های کلاسیک است تا فقط اطلاعات مفید و به درد بخور این
رسانه­ها را دریافت کنند و در برابر آثار منفی فناوری­های نوین ارتباطی ایمن بمانند. در عین حال سواد رسانه­ای به مردم این توانایی را می­دهد تا چگونه از ابزار­های نوین ارتباطی برای تحکیم روابط با دیگران استفاده کنند.

برای دستیابی به این سطح از توانایی­های علمی باید سواد کلاسیک و دیجیتال بالایی داشت در عین حال رسانه­ها و نحوه عملکرد هریک را شناخت.

فریبا بدیع نیا، دوره دکترای تخصصی روانشناسی