• دکتر رستم خسرویانی
• متخصص گوارش
• ۱۳۹۸/۱۱/۰۶
• 1 دقیقه

نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟ برای صحبت با دکتر رستم خسرویانی کلیک کنید.

بپرس مشاوره رایگان

منظور از مشکلات مربوط به معده و روده (Gastrointestinal disorders)، اختلالات و بیماری هایی است که در مجرای معده ای_ روده ای (مجرای GI) اتفاق می افتند. مجرای GI شامل یک سری اندام های توخالی است که مسیر ممتدی را از دهان تا مقعد تشکیل می دهند. اندام های تشکیل دهنده مجرای GI شامل دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ و مقعد هستند.

مجرای GI به علاوه کبد، پانکراس و کیسه صفرا سیستم گوارش را تشکیل می دهند. یک شبکه وسیع رگ های خونی، خون را به این اندام ها انتقال می دهد؛ به علاوه مواد مغذی را نیز به سایر اندام ها در بدن منتقل می کند. عصب ها و هورمون ها با هم عمل می کنند تا عملکرد سیستم گوارش و باکتری هایی که در مجرای GI زندگی می کنند (که به آن ها فلور روده یا میکروبیوم هم می گویند) را تنظیم کنند. این باکتری ها در گوارش، ایمنی و سلامت کلی نقش به سزایی ایفا می کنند. یک کیسه غشایی (صفاق)، تمام اندام های سیستم گوارشی را در جای خود نگه می دارد.

یک سری اختلالات یا بیماری ها می توانند روی مجرای GI تاثیر بگذارند و گوارش و سلامت کل را تحت تاثیر قرار دهند. برخی از این اختلالات علائم مشابهی دارند و برای تشخیص آن ها به بررسی های زیادی نیاز است. اختلالات رایج مربوط به سیستم گوارش شامل این مواردند:

بیماری سلیاک:

بیماری سلیاک یک اختلال خودایمنی جدی است و هنگامی اتفاق می افتد که روده کوچک بیش از حد نسبت به گلوتن حساسیت نشان می دهد. بلع گلوتن سبب می شود که سیستم ایمنی بدن به روده کوچک حمله کند و سبب آسیب به پرزهای روده کوچک شود. پرزهای روده، پرزهای کوچکی هستند که سبب تقویت جذب مواد مغذی می شوند. بیماری سلیاک می تواند در هر سنی رخ دهد و علائم آن شامل نفخ، تغییر در وضعیت روده (اسهال یا یبوست)، دانه های پوستی، از دست دادن وزن و رشد ضعیف در کودکان است. هم اکنون تنها درمان برای بیماری سلیاک این است که یک برنامه غذایی عاری از گلوتن را دنبال کنید.

یبوست:

یبوست اصطلاحی است که برای توصیف دشواری یا عدم تکرر در دفع مدفوع استفاده می شود. همه افراد قادر به دفع مدفوع به صورت روزانه نیستند. پس فاصله های زمانی دفع مدفوع قبل از یبوست، از فردی به فرد دیگر متفاوت است.

وقتی فردی دچار یبوست می شود، مدفوع او معمولا کوچک، سفت و خشک است و دفع آن نیز دشوار است. سایر علائم یبوست شامل نفخ و احساس درد هنگام دفع مدفوع هستند. معمولا هموروئید همراه با یبوست اتفاق می افتد. دلایل زیادی برای یبوست وجود دارند از جمله: دهیدراته بودن (کم آبی بدن)، نبود فیبر در برنامه غذایی بارداری، عدم فعالیت یا مصرف داروهای خاص (همچون داروی ضد افسردگی، مکمل آهن یا اپیوئیدها). داروهای ضد یبوست به رهایی از یبوست کمک می کنند و تغییر در سبک زندگی به پیشگیری از وقوع دوباره یبوست کمک می کند.

بیماری کرون:

بیماری کرون یک بیماری مزمن روده است که سبب التهاب در مجرای GI (هر جایی بین دهان و مقعد) می شود. البته این بیماری بیشتر قسمت هایی که روده کوچک به روده بزرگ متصل می شود را تحت تاثیر قرار می دهد. اما دلیل اصلی بروز این بیماری هنوز ناشناخته است. این بیماری در کشورهای غربی رایج تر است، می تواند بین اعضای یک خانواده رایج باشد و برنامه غذایی و استرس سبب تشدید آن می شوند.

علائم بیماری کرون می تواند شامل این موارد باشد: اسهالی که چندین هفته ادامه دارد، دل درد و از دست دادن وزن. حدود ۵۰% از افرادی که بیماری کرون دارند متوجه وجود خون یا مخاط در مدفوع خود می شوند. برخی دیگر از افراد نیاز فوری به تخلیه مدفوع یا احساس عدم تخلیه کامل را گزارش می دهند. درمان این بیماری شامل مصرف داروهایی نظیر آمینوسالیسیلات، کورتیکواستروئیدها، ایمونومدولاتورها و داروهای بیولوژیک است. جراحی نیز می تواند گزینه مناسبی باشد.

اسهال:

علائم اسهال شامل مدفوع مکرر، شل و آبکی است که معمولا این علائم با نیاز فوری برای رفتن به دستشویی همراه هستند. گاهی نیز اسهال همراه با دل درد، گرفتگی عضلات، حالت تهوع و استفراغ اتفاق می افتد. ویروس ها معمولا دلیل اصلی اسهال هستند. خصوصا نوروویروس ها دلیل اصلی اسهال و استفراغ هستند. سایر دلایل بروز اسهال شامل باکتری هایی (نظیر سالمونلا، کامپیلوباکتر، اشریشیا کلی، ژیاردیا)؛ اختلالات خاص (همچون بیماری سلیاک یا بیماری کرون)؛ عدم تحمل غذایی و داروها است. داروهای ضد اسهال (نظیر لوپرامید یا دیفنوکسیلات) به کاهش سرعت حرکات روده کمک می کنند. محلول الکترولیت نیز در درمان کم آبی بدن مفید است (معمولا کم آبی بدن همراه با اسهال شدید اتفاق می افتد). گاهی باید از سایر داروها همچون آنتی بیوتیک ها استفاده کرد.

بیماری دیورتیکولی:

بیماری دیورتیکولی نوعی اختلال مزمن است که در آن بیرون زدگی های کوچک همچون کیسه (دیورتیکول) در روده مشاهده می شود. وقتی مواد غذایی هضم نشده در دیورتیکول گیر می افتد، دیورتیکول ها ملتهب می شوند که این می تواند سبب درد، یبوست، گاهی تب، حالت تهوع و گرفتگی عضلات شکم شود، که به این وضعیت دیورتیکولیت می گویند. این بیماری نسبتا رایج است و نیمی از تمام افراد ۶۰ سال به بالا را تحت تاثیر قرار می دهد. علت این بیماری را برنامه غذایی با فیبر کم می دانند، اگر چه برخی از افراد زمینه ژنتیکی ابتلا به آن را دارند. خیلی از افرادی که این بیماری را دارند علائمی را تجربه نمی کنند و معمولا در طول کولونوسکوپی برای غربالگری روده بزرگ به این اختلال پی می برند. درمان این اختلال شامل مصرف برنامه غذایی سرشار از فیبر و مصرف مسکن های خفیف است.

بیماری رفلاکس معده به مری (GERD):

به بیماری رفلاکس معده به مری، سوزش معده (ترش کردن معده) یا رفلاکس اسید هم می گویند. این اختلال هنگامی اتفاق می افتد که رشته های ماهیچه هایی که ورودی معده را احاطه کرده اند (اسفنکتر تحتانی مری) ضعیف می شوند و به جای این که بسته شوند تا مانع از به عقب برگشتن مواد غذایی به مری شوند، نسبتا باز می مانند و به مواد غذایی که تا حدی هضم شده اند و اسید معده این امکان را می دهند که به مری برگردند و سبب سوزش شوند. علائم اولیه GERD شامل سوزش معده، درد قفسه سینه و حالت تهوع است. معمولا GERD را می توان با مصرف آنتاسیدها، مسدود کننده های H2 و مهارکننده های پمپ پروتون درمان کرد.

هموروئید (بواسیر) و آنال فیشر (شقاق مقعد):

هموروئید هنگامی اتفاق می افتد که قسمت هایی از مقعد (که شامل بافت های حاوی رگ است که در ورودی مقعد قرار دارند و مانع از بی اختیاری در مدفوع می شوند)، متورم و بزرگ می شوند. این وضعیت می تواند به صورت درونی یا بیرونی اتفاق بیفتد و در هر دو نوع معمولا پس از دفع مدفوع خونریزی اتفاق می افتد. هموروئید خارجی شبیه به خوشه های کوچک انگور به نظر می رسد و هنگام التهاب قرمز، حساس و همراه با خارش می شود. هموروئید درونی سبب ایجاد فشار درون رکتوم می شود و به ندرت قابل مشاهده است. گاهی هموروئید درونی همراه با مدفوع از رکتوم بیرون می آید که در صورت وقوع با درد زیادی همراه است. درمان هموروئید شامل استفاده از کرم هموروئید و شیاف است. گاهی به سایر انواع درمان همچون اسکلروتراپی، لیزر درمانی و جراحی نیاز است.

آنال فیشر پارگی های کوچکی در بافت های نازک اطراف مقعد هستند. احتمال بروز آنال فیشر در اطفال بیشتر است و معمولا بعد از دفع مدفوع بزرگ اتفاق می افتد. استفاده از داروی ملین و برنامه غذایی سرشار از فیبر، عبور مدفوع را آسان تر می کند و مانع از شکل گیری آنال فیشر می شود.

سندرم روده تحریک پذیر (IBS):

سندرم روده تحریک پذیر را این گونه تعریف کرده اند “احساس درد و اذیت شدن در شکم که با تغییر در وضعیت روده در ارتباط است”. معمولا تشخیص سندرم روده تحریک پذیر در بیماران حداقل ۳ سال زمان می برد و قبل از تشخیص IBS اکثر بیماران حداقل به ۳ پزشک مختلف مراجعه کرده اند. سخت بودن تشخیص IBS به علت وجود انواع مختلفی از این بیماری است. برخی از افراد بیشتر مستعد یبوست هستند (IBS بر اساس یبوست یا IBS-C)، برخی دیگر نیز در معرض اسهال هستند (IBS بر اساس اسهال یا IBS-D) و برخی دیگر نیز هر دوی این موارد را در زمان های متفاوت تجربه می کنند (IBS ترکیبی). علائم این اختلال شبیه به خیلی از اختلالات دیگر است همچون: آندومتریوز، ژیاردیا، حساسیت غذایی، بیماری التهابی روده. درمان IBS به نوع آن بستگی دارد و معمولا شامل مصرف دارو و تغییر در برنامه غذایی است.

عدم تحمل لاکتوز:

افرادی که دچار عدم تحمل لاکتوز هستند به اندازه کافی آنزیم لاکتاز تولید نمی کنند و هضم لاکتوز برای آن ها دشوار است. لاکتوز نوعی قند است که در شیر گاو، بز و گوسفند وجود دارد. عدم تحمل لاکتوز در اهالی آسیا، خاورمیانه، مناطق مدیترانه، آمریکای جنوبی و نژاد آفریقایی رایج تر است.  عدم تحمل لاکتوز می تواند همراه با آسیب روده یا اختلالاتی نظیر بیماری سلیاک یا کرون اتفاق بیفتد. علائم عدم تحمل لاکتوز شامل نفخ، معده درد، حالت تهوع و اسهالی است که ۳۰ دقیقه تا ۲ ساعت پس از مصرف چیزی که لاکتوز دارد اتفاق می افتد.

سندرم سوء جذب:

سندرم سوء جذب به یک سری اختلالاتی بر می گردد که در آن ها روده کوچک قادر به جذب مواد مغذی (همچون پروتئین، کربوهیدرات، چربی، ویتامین یا مواد معدنی) نیست. دلایل زیادی برای بروز سندرم سوء جذب وجود دارد (همچون مصرف طولانی مدت آنتی بیوتیک؛ بیماری های کیسه صفرا، کبد، یا پانکراس؛ اختلالاتی نظیر بیماری کرون یا سلیاک؛ پانکراتیت مزمن، فیبروز سیستیک و نقص های مادرزادی). درمان به دلیل و وسعت سوء جذب بستگی دارد.

پولیپ روده و سرطان روده بزرگ:

پولیپ به زائده های می گویند که در سطح داخلی روده بزرگ شکل می گیرند. پولیپ دو نوع دارد. یک نوع پولیپ (آدنوم یا پولیپ آدنوماتوز) است که بیشتر در معرض تبدیل به سرطان روده بزرگ قرار دارد و در صورت مشاهده باید به طور کامل برداشته شود. سرطان روده بزرگ سومین سرطان کشنده در میان مردان و زنان آمریکایی است. بیشتر موارد سرطان های روده بزرگ رشد آهسته ای دارند و سبب بروز علائم محدودی می شوند تا زمانی که به اندازه بزرگی برسند؛ به همین علت است که غربالگری سرطان روده بزرگ اهمیت دارد. این سرطان در بین افراد بین ۴۵ تا ۷۵ سال رایج تر است. درمان سرطان روده بزرگ به مرحله ای که سرطان در آن تشخیص داده شده بستگی دارد و شامل جراحی، شیمی درمانی و پرتو درمانی است.

بیماری زخم پپتیک (PUD):

بیماری زخم پپتیک یک اصطلاح کلی است که برای توصیف زخم معده و زخم اثنی عشر به کار می رود. این بیماری شامل ایجاد حفره های کوچک در معده (زخم معده) یا قسمت بالایی روده کوچک (زخم اثنی عشر) است. زخم اثنی عشر رایج ترین نوع زخم پپتیک است و بیشتر مردان بین ۳۰ تا ۵۰ سال را تحت تاثیر قرار می دهد. زخم معده بیشتر میانسالان و افراد مسن را تحت تاثیر قرار می دهد.

اصلی ترین دلیل بروز زخم پپتیک عفونت توسط باکتری ای به نام هلیکوباکتر (H. pylori) است که در کودکی ایجاد می شود؛ اگر چه بسیاری از افرادی که این باکتری را دارند هیچ گاه دچار زخم پپتیک نمی شوند. استفاده بیش از حد از داروهای ضد التهاب همچون آسپرین، ایبوپروفن، دیکلوفناک، ترشح زیاد اسید معده و سیگار کشیدن دلایل ممکنی برای زخم پپتیک در نظر گرفته می شوند. علائم زخم پپتیک شامل دل درد و سوزش معده است. درد ناشی از زخم اثنی عشر با غذا خوردن کاهش پیدا می کند در حالی که زخم معده با غذا خوردن بدتر می شود. درمان معمولا شامل مصرف داروهایی برای کاهش تولید اسید معده یا محافظت از معده، و درمان هایی است که به حذف عفونت H. pylori کمک می کنند.

کولیت زخمی (کولیت اولسراتیو):

کولیت زخمی تنها قسمت های میانی روده بزرگ را تحت تاثیر قرار می دهد. از آن جایی که تنها روده بزرگ تحت تاثیر قرار می گیرد کل روده بزرگ ملتهب می شود. علائم کولیت زخمی شبیه بیماری کرون هستند و شامل اسهال و نیاز مکرر برای دفع مدفوع است (تانسموس). چرک و مخاط می توانند در نتیجه زخم هایی که در روده بزرگ ایجاد می شوند، شکل بگیرند.

سایر علائم شامل خونریزی راست روده، مدفوع خونی، دل درد، خستگی و از دست دادن اشتها هستند. دلیل اصلی بروز کولیت زخمی مشخص نیست اما پاسخ ایمنی ناهنجار می تواند سبب التهاب شود و برنامه غذایی و استرس، این اختلال را تشدید می کنند. ژنتیک نیز در این زمینه نقش مهمی ایفا می کند. درمان کولیت زخمی با مصرف داروهای کورتیکواستروئید، داروهای ضد اسهال، ایمونومدولاتورها و داروهای بیولوژیک صورت می گیرد که نوع دارو به شدت بیماری بستگی دارد.

استفراغ:

استفراغ هنگامی اتفاق می افتد که محتویات معده با شدت از دهان خارج می شوند، و این عمل معمولا غیر ارادی است. عفونت باکتریایی، ویروسی یا عفونت در اثر سایر میکروارگانیسم ها از رایج ترین دلایل استفراغ هستند. مصرف الکل، حساسیت غذایی، میگرن و بارداری نیز می توانند سبب استفراغ شوند. درمان استفراغ به علت آن بستگی دارد و شامل مصرف داروی ضد تهوع و محلول رهیدراسیون است. انتخاب نوع درمان به این بستگی دارد که کدام گزینه درمانی برای فرد مناسب تر است.