خانواده یکی از ارکان اساسی جوامع به شمار می‌رود. به همین جهت در تمامی ادوار تاریخی به آن توجه شده و قوانین ویژه‌ای برایش تدوین گشته است. پیشینه حقوق خانواده در ایران به دوران باستان برمی‌گردد.
در حال حاضر حقوق خانواده شاخه‌ای از حقوق مدنی به شمار می‌رود که از متون اسلامی گرفته شده است. در ادامه با حقوق خانواده بیشتر آشنا خواهیم شد. با ما همراه باشید.
حقوق خانواده چیست؟
منظور از حقوق خانواده، قواعد و قوانینی است که بر خانواده و روابط میان آن‌ها حاکم است. این قوانین با هدف صیانت از خانواده وضع شده‌اند. حقوق خانواده سعی می‌کند تا رفتار مسالمت‌آمیزی را میان زوجین برقرار کند که شان انسانی آن‌ها حفظ شود. به طوری که یکی از زوجین بر دیگری تسلط نامشروع نداشته باشد. به عبارتی یک تعادل مناسب میان حقوق زن و مرد وجود داشته باشد. در مقالات مختلفی از وبلاگ بنیاد وکلا به طور مفصل به جزئیات حقوق خانواده و راهکارهای آن پرداخته شده است.حقوق خانواده در ایران
در قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، بارها به خانواده و حقوق آن اشاره شده است. در مقدمه این قانون، خانواده چنین تعریف شده است: «خانواده واحد بنیادین جامعه و کانون اصلی رشد و تعالی انسان است» سپس در اصل 10 همین قانون بیان می‌کند «از آنجا که خانواده واحد بنیادی جامعه اسلامی است، همه قوانین و مقررات و برنامه‌ریزی‌های مربوط به آن باید در جهت آسان کردن تشکیل خانواده، پاسداری از قداست آن و استواری روابط خانوادگی بر پایه حقوق و اخلاق اسلامی باشد».
حقوق خانواده و فرعیات آن
حقوق خانواده به مجموعه‌ای از حقوق و قوانین گفته می‌شود که تمامی جوانب زندگی را دربرمی‌گیرد. در ادامه زیرشاخه‌های این حقوق ذکر خواهد شد:ازدواج
منظور از عقد نکاح یا پیمان زناشویی همان ازدواج و توافق یک زن و مرد برای ایجاد زندگی مشترک است. مهم‌ترین بحث حقوق خانواده، ازدواج و قانون مربوط به آن است. عمده‌ترین موارد مربوط به نکاح که در قانون آمده عبارتند از:اوصاف و ویژگی‌های نکاح
در بخش نکاح به مواردی مانند اینکه نکاح یک عقد غیر مالی است که بر اساس رضایت طرفین منعقد می‌شود، اشاره می‌شود. همچنین بیان می‌کند که ازدواج جزو احوال شخصیه است. بنابراین بر اساس ماده 6 قانون مدنی، ایرانیانی که در سراسر دنیا زندگی می‌کنند، از لحاظ احوال شخصیه تابع قوانین و مقررات ایران هستند. همچنین خارجیانی که مقیم ایران نیستند، از نظر احوال شخصیه مانند ازدواج تابع قوانین ایران نیستند.انواع عقد نکاح
در قانون ایران دو نوع عقد نکاح وجود دارد: دائم و موقت یا متعه. در بخش ازدواج موقت به شرایط، احکام، آثار عقد نکاح موقت مانند مدت زمان عقد، نفقه، مهریه، ضمانت اجرای پرداخت مهریه، روش‌های انحلال عقد موقت، ارث، عده و غیره پرداخت می‌شود. همچنین مباحث مربوط به خواستگاری و شرایط و موانع آن، خواستگاری غیرمجاز و مسئولیت‌های ناشی از آن، نامزدی، شرایط صحت نامزدی، خسارات ناشی از سوءاستفاده از حق بهم زدن نامزدی، استرداد هدایا و غیره ذکر شده و قوانین مخصوص هر کدام آمده است.شرایط صحت عقد ازدواج
در این بخش شرایط صحت عقد نکاح یا ازدواج مانند: قصد و رضای زن و مرد، اهلیت زوجین، اختلاف جنسیت، نداشتن اکراه، اشتباه در اوصاف و وضعیت شخص و غیره ذکر شده است.طلاق
دومین موردی که در حقوق خانواده به آن پرداخته شده، حق طلاق است. هرچند در اسلام طلاق کراهت دارد و قضات سعی می‌کنند که تا حد امکان از اجرای آن جلوگیری کنند. اما اگر ناچار به این کار شدند باید قوانین آن که در حقوق خانواده آمده را رعایت نمود. یک نمونه از سوالات پر تکرار این است که اگر زن درخواست طلاق دهد و مرد راضی نباشد چگونه می شود؟ و در بخش طلاق حقوق خانواده به این پرسش پاسخ داده می‌وشد. انواع طلاقی که در قانون ذکر شده عبارتند از:- طلاق توافقی
- طلاق زن از مرد
- طلاق مرد از زن
- طلاق با حق وکالت
حقوق زن در خانواده
زمانی که زن وارد زندگی زناشویی شود، برخی حقوق مالی و غیرمالی بر اساس قانون برای او به وجود میآید. مهم‌ترین حقوق زن در خانواده عبارتند از:- مهریه
- نفقه
- اجرت المثل: مبلغی است که در قبال فعالیت‌های زن در خانه پرداخت می‌شود که شرایط و قوانین خاصی دارد.
- نحله: حقی است که در صورت تعلق نگرفتن اجرت المثل به زن پرداخت می‌شود.
- تنصیف اموال: قانونی است که به زن اجازه می‌دهد نیمی از دارایی مرد بعد از ازدواج را به دست آورد. البته مشروط بر اینکه این شرط در هنگام عقد ذکر شده باشد.
- ارث از همسر: با توجه به نوع عقد و تعداد فرزندان فرق می‌کند.
- حقوق مستمری زوج
- دریافت حق شیر
ولایت فرزندان
از نظر قانون مدنی جمهوری اسلامی، ولایت بر فرزندان با پدر است و در صورت فوت او با جد پدری اوست. در هنگام طلاق نیز مسائل مربوط به حق حضانت مطرح می‌شود که شرایط مربوط آن در قانون خانواده ذکر شده است.
قانون جدید حمایت خانواده
حقوق خانواده فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سرگذاشته تا به امروز رسیده است. در سال 1391، در برخی موارد اصلاحاتی انجام شد و قوانین جدیدی در حوزه حقوق خانواده وارد شد. برخی از این اصلاحات در قانون حمایت خانواده عبارتند از:- لزوم مشاوره قبل از ازدواج برای زوجین. برای این منظور مراکز مشاوره تاسیس شدند.
- لزوم ثبت ازدواج موقت در صورت باردار شدن، شروط ضمن عقد و توافقات طرفین.
- بر اساس قوانین جدید زمانی که مهریه 110 سکه یا معادل آن باشد، مشمول حبس خواهد بود اما اگر بیشتر باشد، شامل حبس نمی‌شود. ولی اگر مرد مالی داشته باشد، از آن گرفته خواهد شد.
- زن حق دریافت مستمری همسر فوت شده‌اش را دارد، حتی اگر مجددا ازدواج کند.
دادگاه خانواده
دادگاه خانواده در سال 1391 و در ادامه روند اصلاحات حقوق خانواده راه اندازی شد. به موجب قانون حمایت از خانواده، قوه قضاییه باید در هر حوزه قضایی، شعبه دادگاه خانواده را ایجاد نماید. البته در شهرهای کوچک این دادگاه تشکیل نشده و دادگاه‌های مستقر در آنجا به امور خانواده نیز می‌پردازند. ولی برای پرونده‌های نکاح و طلاق باید به نزدیک‌ترین شعبه دادگاه خانواده مراجعه نمایند. این دادگاه دارای یک قاضی مشاور زن در کنار قاضی رسیدگی کننده است که بهتر بتوانند به حل و فصل مشکلات بپردازند. تمامی قضات دادگاه خانواده باید متاهل بوده و دارای حداقل 4 سال سابقه خدمت قضایی باشند. بر اساس قانون، دادگاه خانواده صلاحیت رسیدگی به 18 مورد را دارد که عبارتند از:- نامزدی و خسارت‌های ناشی از بهم زدن آن
- ازدواج دائم، موقت و اذن در نکاح
- شروط ضمن عقد ازدواج
- ازدواج مجدد
- استرداد جهیزیه
- مهریه
- نفقه زن و اجرت المثل ایام زناشویی
- تمکین و نشوز
- طلاق، رجوع، فسخ و انفساخ ازدواج، بخشیدن مدت و انقضای آن
- حضانت فرزندان و ملاقات با آن‌ها
- نسب (منظور از آن روابط فرزند با والدین خود است و اثبات یا نفی آن است)
- رشد، حجر و رفع آن (افراد رشید و بالغ در مقابل افراد محجور مانند صغیر، سفیه و مجنون)
- ولایت قهری، قیمومت، امور مربوط به ناظر و امین اموال محجوران و وصایت در امور مربوط به آن‌ها
- نفقه اقارب یا خویشاوندان
- امور راجع به غایب مفقودالاثر
- سرپرستی کودکان بی‌سرپرست
- اهدای جنین
- تغییر جنسیت
آیا این مطلب برای شما مفید بود؟