• دکتر حمیدرضا رخصت یزدی
• متخصص مغز و اعصاب
• ۱۳۹۷/۱۱/۲۴
• 1 دقیقه

تصلب بافت چندگانه یا ام اس یک بیماری طولانی مدت است که می‌تواند بر مغز، نخاع و اعصاب بینایی چشم‌ها تاثیر بگذارد. این بیماری باعث مشکلاتی در بینایی، تعادل، کنترل عضلات و سایر عملکردهای بدن می‌گردد. تاثیرات آن اغلب برای هر شخص مبتلا به بیماری متفاوت است. برخی افراد دارای علائم خفیفی هستند و نیازی به درمان ندارند. سایر افراد در انجام امور روزمره مشکل پیدا می‌کنند. ام اس زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن به مواد چربی به نام میلین که برای محافظت از رشته‌های عصبی دور آنها می‌پیچند، حمله می‌کنند. اعصاب بدون پوسته‌ی بیرونی آسیب می‌بینند و ممکن است بافت اسکار شکل بگیرد. آسیب بدین معنی است که مغز نمی‌تواند سیگنال‌ها را به طور مناسب در بدن ارسال کند. همچنین اعصاب آنطور که باید برای حرکت و احساسات کمک نمی‌کنند.

نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟ برای صحبت با دکتر حمیدرضا رخصت یزدی کلیک کنید.

بپرس مشاوره رایگان

ام اس یک بیماری التهابی مزمن در سیستم عصبی مرکزی (مغز و نخاع) است. این وضعیت زمانی رخ می‌دهد که سیستم ایمنی بدن بطور اشتباه ماده‌ی چربی که از رشته‌های عصبی در مغز و نخاع محافظت می‌کند را مورد هدف قرار می‌دهد. هر فردی می‌تواند دچار ام اس شود، اما احتمال ابتلا به آن در زنان دو برابر بیشتر است و معمولاً بین ۱۵ تا ۶۰ سالگی تشخیص داده می‌شود. احتمال ابتلا به ام اس در صورتی که سابقه‌ی خانوادگی ابتلا به این بیماری یا سایر اختلالات خود ایمنی وجود داشته باشد، بالاتر است. داشتن سابقه‌ی مونونوکلئوز و سیگاری بودن نیز خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند. در صورتی که ام اس داشته باشید آیا متوجه آن می‌شوید؟ علائم ام اس در مراحل اولیه می‌توانند بطور مکرر ظاهر و برطرف شوند؛ ممکن است در یک دوره‌ی زمانی یک علامت داشته باشید و سپس به مدت چند ماه یا حتی چند سال هیچ علائمی نداشته باشید. ام اس می‌تواند تاثیر بدی بر زندگی داشته باشد مگر اینکه به طور زود هنگام تشخیص داده شده و درمان شود.

علل

پزشکان دقیق نمی‌دانند که چه عاملی باعث ام اس می‌شود، اما عوامل زیادی وجود دارند که به نظر موجب افزایش احتمال ابتلا به بیماری می‌شوند:

• افرادی که دارای برخی ژن‌ها هستند ممکن است بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری باشند. سیگار کشیدن نیز می‌تواند خطر آن را افزایش دهد.
• برخی افراد ممکن است بعد از ابتلا به یک عفونت ویروسی مانند ویروس اپشتین بار یا هرپس ویروس انسانی ۶ که باعث می‌شود سیستم ایمنی بدن نتواند بطور طبیعی کار کند، دچار ام اس شوند. عفونت ممکن است موجب تحریک بیماری یا برگشت آن شود. دانشمندان در حال مطالعه بر روی رابطه‌ی بین ویروس‌ها و ام اس هستند، اما هنوز پاسخ واضحی نیافته‌اند.
• برخی مطالعات نشان می‌دهند که ویتامین دی که از نور خورشید دریافت می‌شود، موجب تقویت سیستم ایمنی بدن شده و از ابتلا به ام اس جلوگیری می‌کند. برخی افرادی که بیشتر مستعد ابتلا به بیماری هستند در صورتی که به نواحی آفتابی بروند، احتمالاً کمتر در معرض خطر خواهند بود.

عوامل خطر

برخی عوامل خطر وجود دارند که خطر ابتلا به ام اس را افزایش می‌دهند از جمله:

• سن: شروع بیماری در ۷۰ درصد از بیماران در سنین بین ۲۰ تا ۵۰ سالگی و متوسط آن ۳۰ سالگی است. این بیماری همچنین هم در افراد جوان و هم افراد مسن رخ می‌دهد. در موارد نادر قبل از ۱۵ سالگی یا بعد از ۶۰ سالگی نیز مشاهده شده است.
• جنسیت: ام اس در زنان حدود ۲.۵ برابر بیشتر شایع است. شکاف جنسیتی در میان افرادی که در جوانی دچار ام اس می‌شوند بیشتر است. هرچند برخی مطالعات نشان می‌دهد که مردان در اثر بیماری بیشتر ناتوان می‌شوند.
• سابقه خانوادگی: سابقه خانوادگی ابتلا به بیماری ممکن است برخی افراد را بیشتر مستعد ابتلا به آن کند، هرچند برای شخصی که تمام عوامل ژنتیکی که در ام اس نقش دارند را به ارث برده باشد خطر ابتلا به آن تنها حدود ۲ تا ۴ درصد است. برخی مطالعات نشان می‌دهند که اعضای خانواده‌ای که دچار ام اس هستند احتمالاً در یک سن مشخص دچار بیماری می‌شوند. با این حال سابقه خانوادگی پیش‌بینی نمی‌کند که آیا یک عضو خانواده به همان شدت دچار بیماری می‌شود یا خیر.

علائم ام اس

• مشکل در راه رفتن
• احساس خستگی
• ضعف یا گرفتگی عضلانی
• تاری دید یا دوبینی
• بی‌حسی و مور مور شدن
• مشکلات جنسی
• کنترلضعیف مثانه یا روده
• درد
• افسردگی
• مشکل در تمرکز یایادآوری

اولین علائم اغلب در سنین ۲۰ تا ۴۰ سالگی بروز پیدا می‌کنند. بیشتر افراد مبتلا به ام اس دچار حملاتی می‌شوند که مرحله عود بیماری نامیده می‌شود که طی آن شرایط بطور چشمگیری بدتر می‌شود. پس از این حملات معمولاً دوره‌ی بهبودی است و علائم بهبود می‌یابند. برای سایر افراد، بیماری در طول زمان بدتر می‌شود.

دوره‌ها

ام اس اغلب به صورت یکی از سه دوره‌ی بالینی رخ می‌دهد که هر یک ممکن است خفیف، متوسط یا شدید باشند.

عود کننده- فروکش کننده (RRMS)

خصوصیت نوع عود کننده- فروکش کننده بهبودی نسبی یا کامل بعد از حملات است. این حالت شایع‌ترین نوع ام اسم است و ۷۰ تا ۷۵ درصد از بیماران مبتلا به ام اس در ابتدا مبتلا به دوره‌ی عود کننده- فروکش کننده می‌شوند.

پیشرونده- ثانویه (SPMS)

نوع پیشرونده- ثانویه در واقع دوره‌ی عود کننده- فروکش کننده‌ای است که به طور ثابتی پیشرونده می‌شود. در این حالت حملات و بهبودهای نسبی به طور مکرر رخ می‌دهند. از بین ۷۰ تا ۷۵ درصد از افرادی که دچار بیماری نوع عود کننده- فروکش کننده می‌شوند، بیشتر از ۵۰ درصد ظرف ۱۰ سال و ۹۰ درصد ظرف ۲۵ سال دچار نوع پیشرونده- ثانویه می‌شوند.

پیشرونده- اولیه (PPMS)

این نوع بیماری یک دوره‌ پیشرونده از زمان آغاز است. علائم معمولاً برطرف نمی‌شوند. ۱۵ درصد از افراد مبتلا به ام اس دچار نوع پیشرونده- اولیه هستند، هرچند تشخیص معمولا باید بعد از زمانی که فرد برای یک دوره‌ی زمانی با ناتوانی پیشرونده زندگی کرده اما حملات حادی را تجربه نکرده است، انجام شود.

تشخیص

تشخیص ام اس می‌تواند دشوار باشد، زیرا علائم آن می‌تواند شبیه به بسیاری از اختلالات دیگر باشد. در صورتی که مبتلا به آن باشید، باید به متخصصی مراجعه کنید که مغز و سیستم عصبی را درمان می‌کند و متخصص مغز و اعصاب نام دارد. وی سابقه‌ی پزشکی شما را بررسی کرده و علائم کلیدی آسیب عصبی در مغز، نخاع و اعصاب بینایی را کنترل می کند.

هیچ آزمایش مشخصی وجود ندارد که بتواند ابتلا به ام اس را تایید کند. پزشک از چندین آزمایش برای معاینه‌ی شما استفاده خواهد کرد که شامل موارد زیر هستند:

• آزمایش‌های خون برای کنترل بیماری‌هایی که باعث علائم مشابه می‌شوند، مانند بیماری لایم وایدز
• تعادل، هماهنگی، بینایی و سایر عملکردهای خود را کنترل کنید تا متوجه شوید که اعصابتان چگونه عمل می‌کنند.
• آزمایشی که تصاویری دقیق از ساختارهای داخل بدن تهیه می‌کند کهام آر آی نام دارد.
• تجزیه و تحلیل مایعی که نقش ضربه‌گیر را در مغز و نخاع دارد و مایع مغزی نخاعی نامیده می‌شود. افراد مبتلا به ام اس معمولاً دارای پروتئین‌های خاصی در مایع مغزی نخاعی خود هستند.
• آزمایش‌هایی (به نام پتانسیل برانگیخته) که فعالیت الکتریکی مغز را اندازه می‌گیرد.

درمان ام اس

در حال حاضر هیچ درمان قطعی برای ام اس وجود ندارد، اما برخی درمان‌ها می‌توانند موجب بهبود وضعیت بیمار شده و باعث شوند که بدن بطور مناسب عمل کند.

دارو

پزشک می‌تواند داروهایی را تجویز کند که ممکن است دوره‌ی بیماری را کاهش دهند، از حملات پیشگیری کرده یا آنها را درمان کنند، علائم را تسکین دهند یا به کنترل استرسی که می‌تواند همراه با بیماری باشد کمک کنند.

داروهایی که ممکن است روند بیماری ام اس را کند کنند یا به درمان آسیب عصبی کمک کنند عبارتند از:

• اینترفرون بتا (Avonex،Betaseron و(Rebif
• کوپلیمر-۱ (Copaxone)
• داکلیزوماب (Zinbryta)
• دالفامپریدین (Ampyra)
• دی‌متیل فومارات (Tecfidera)
• ناتالیزوماب (Tysabri)
• میتوکسانترون (Novantrone)
• اوکرلیزوماب (Ocrevus)
• تری فلونومید (Aubagio)

ممکن است پزشک برای کوتاه‌تر کردن و کاهش شدت حملات ام اس استروئید تجویز کند. همچنین می‌توان داروهای دیگری مانند شل کننده‌های عضلانی، آرام بخش یا سم بوتولینوم (بوتاکس) را برای تسکین اسپاسم‌های عضلانی و درمان برخی علائم دیگر امتحان کرد.

اینترفرون

اینترفرون‌ها و گلاتیرامر استات، مجموعا به عنوان “عوامل تغییر دهنده‌ی بیماری” شناخته می‌شوند، این عوامل تمایل دارند که به جای اثر گذاشتن بر روی علائم کنونی، دوره‌ی بیماری را تغییر دهند. اینترفرون‌ها به کلاسی از پیام‌رسان‌های شیمیایی در بدن به نام ایکوسانوئیدها و سیتوکین‌ها تعلق دارند که به تنظیم عملکرد سیستم ایمنی کمک می‌کنند (برخی از اینها تورم را افزایش داده و برخی آن را سرکوب می‌کنند). اینترفرون‌ها، که به کلاس سیتوکین از مواد شیمیایی تعلق دارند، عمدتا دارای فعالیت‌های ضد ویروسی بوده، بر سیستم ایمنی اثر گذاشته و رشد تومور را مهار می‌کنند، اما آشکار نیست که کدام فعالیت اینترفرون‌ها مسئول اثر معالج آنها بر روی بیماری ام اس است. انواع اینترفرون به صورت زیر هستند:

اینترفرون نوع یک

• اینترفرون آلفا (اینترفرون لکوسیت) با لکوسیت‌های آلوده به ویروس و غیره ساخته می‌شوند.
• اینترفرون بتا (اینترفرون فیبروبلاست) با فیبروبلاست‌های آلوده به ویروس یا سلول‌های اپیتلیال آلوده به ویروس و غیره ساخته می‌شود.

اینترفرون نوع دو

• اینترفرون گاما (اینترفرون ایمنی) با سلول‌های T فعال‌شده‌ و سلول‌های NK خاصی تولید می‌شوند.
• اینترفرون گاما در پاسخ به تحریک آنتی‌ژن (شامل آنتی‌ژن‌های ویروسی) یا میتوژن از لیمپوسیت‌ها ساخته می‌شوند.

گلینیا (فینگولیمود)

فینگولیمود یک درمان برای ام اس عود کننده‌ی بسیار فعال است. نام تجاری این دارو، گلینیا است. به نظر می‌رسد که انواع خاصی از سلول‌ها در سیستم ایمنی شما، به نام سلول‌های T وB، علت بسیاری از آسیب‌ها در بیماری MS باشند. این سلول‌ها به طور طبیعی ویروس‌ها و باکتری‌هایی که به بدن شما وارد می‌شوند را می‌کشند اما در ام اس، اینها باعث آسیب به اعصاب می‌شوند. فینگولیمود باعث می‌شود که این سلول‌ها پس از ساخته شدن، نتوانند غدد لنفاوی را ترک کنند. به این معنی که تعداد کمتری از این سلول‌ها به مغز و ستون فقرات می‌رسند، جایی که آنها به پوشش (ملین) اطراف اعصاب حمله می‌کنند. فینگولیمود قرصی است که شما یک بار در روز مصرف می‌کنید.

عوارض جانبی محتمل فینگولیمود (گیلنیا) چه چیزهایی هستند؟

اگر هر کدام از واکنش‌های آلرژیک زیر را مشاهده کردید، بلافاصله با اورژانس تماس بگیرید:

ایجاد توده، تنفس دشوار، تورم در صورت، لب‌ها، زبان یا گلو.

ریتوکسیماب

ریتوکسیماب یک آنتی‌بادی مونوکلونال در مقابل پروتئین CD20 است، که مقدمتا در سطح سلول‌های B سیستم ایمنی یافت می‌شود. ریتوکسیماب، باعث تخریب سلول‌های B شده و برای درمان بیماری‌هایی که با تعداد بیش از حد سلول‌هایB، فعالیت زیاد سلول‌هایB، یا بد شکلی سلول‌های B مشخص می‌شوند، مورد استفاده قرار می‌گیرد. اینها شامل بسیاری از لنفوم‌ها، لوسمی‌ها، وازنش‌ها (رد پیوند اعضای بدن) و اختلالات خود ایمنی هستند.

عوارض جانبی محتمل ریتوکسیماب (ریتوکسان) چه چیزهایی هستند؟

اگر هر کدام از این نشانه‌های واکنش آلرژیک را داشتید، به دنبال رسیدگی فوری پزشکی باشید: تورم، تنگی قفسه‌ی سینه، مشکل در تنفس، تورم صورت، لب‌ها، زبان یا گلو. برخی از افرادی که تزریق ریتوکسیماب را دریافت می‌کنند، دارای واکنش به تزریق می‌باشند (در طول 24 ساعت بعد از تزریق دارو به درون رگ). اگر احساس سرگیجه، ضعف، گیجی، کوتاهی تنفس داشتید یا اگر دارای درد قفسه‌ی سینه، تنفس همراه با خس خس، سرفه‌ی ناگهانی، طپش قلب یا احساس لرزش در قفسه‌ی سینه شدید، فوراً پزشک خود را مطلع کنید.

تیسابری

در صورتی که بیماری به علائم واقعی نرسیده باشد و به زودی تشخیص داده شود، لکوآنسفالوپاتی چند کانونی پیشرونده (PML) در بیماران مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس (MS) که با تیسابری (ناتالیزوماب) درمان شده اند، با نتایج بهتری مرتبط هستند. ضایعات مغزی محدود و پاسخ‌های ایمنی محافظت شده، نیز در بیمارانی که بهتر تغذیه می‌کنند، مشاهده شده است، اما محققان تاکید می‌کنند که یافته‌های آنها هنوز قطعی نیست و اندازه‌ی کوچک مطالعه را مدنظر دارند.

احتمال دارد که برخی افراد دارای واکنش آلرژیک به تیسابری باشند. علائم این آلرژی شامل ایجاد توده‌ها، خارش، مشکلات تنفسی، درد قفسه‌ی سینه، حالت تهوع، گر گرفتگی، گیجی و بیرون ریختن دانه باشد. پس از دریافت دارو، می‌بایست تقریباً یک ساعت در مطب پزشک بمانید تا از عدم وجود واکنش آلرژیک اطمینان حاصل کنید.

تکفیدرا 

تکفیدرا یک درمان از راه دهان است که شامل کپسول‌هایی است که دو مرتبه در روز مصرف می‌شوند. تکفیدرا، که به صورت رسمی به نام BG-12 شناخته می‌شود، دی متیل فومارات است، یک فرمولاسیون که به صورت خاص برای استفاده توسط افراد مبتلا به مولتیپل اسکلروزیس ساخته شد. یک ترکیب مرتبط شیمیایی، به نام فومادرم (دی متیل فومارات و فوماریک اسید استرز) به مدت چند ده سال، در دوزهای بالاتر برای درمان فوران‌های حاد پسوریازیس استفاده می‌شد. گرچه مکانیسم دقیق عمل آن شناخته شده نیست، اما اینطور تصور می‌شود که تکفیدرا سلول‌ها و مولکول‌های ایمنی را مهار کرده و ممکن است خواص آنتی اکسیدانی داشته باشد که می‌توانند در مقابل آسیب به مغز و ستون فقرات محافظت کنند.

عوارض جانبی احتمالی تکفیدرا چه چیزهایی هستند؟

تکفیدرا می‌تواند باعث ایجاد عوارض جانبی جدی شامل موارد زیر باشد:

• واکنش آلرژیکمانند تورم، تجمع، تورم در صورت، لب‌ها، دهان یا زبان و دشواری تنفس
• PML که یک عفونت نادر مغزی است که معمولا به مرگ یا ناتوانی شدید می‌انجامد.
• کاهش در تعداد گلبول‌های سفید خون:پزشک باید آزمایش خون را پیش از شروع درمان با تکفیدرا و در زمان درمان بر روی شما انجام دهد.
• مشکلات کبد:پزشک باید آزمایشات خون را برای بررسی عملکرد کبد، پیش از شروع درمان با تکفیدرا و در صورت نیاز در طول درمان با آن، بر روی شما انجام دهد. اگر هر کدام از این عوامل را که نشان‌دهنده‌ مشکل کبدی هستند، در طول درمان مشاهده کردید، پزشک خود را بلافاصله مطلع کنید.

فیزیوتراپی

متخصص مغز و اعصاب در طول درمان، فیزیوتراپی و روش‌های دیگری را برای کنترل علائم شما تجویز می‌کند:

• متخصص فیزیوتراپی می تواند به شما ورزش‌هایی را آموزش دهد که قدرت و تعادل خود را حفظ کنید و خستگی و درد را کنترل کنید.
• متخصص کاردرمانی می‌تواند روش‌های جدیدی را برای برخی امور آموزش دهد تا کار کردن و مراقبت از خود آسان‌تر شود. در صورتی که در راه رفتن مشکل پیدا کنید، عصا، واکر یا بریس‌ها می‌توانند به شما کمک کنند.
• همراه با درمان می‌توانید اقداماتی را برای تسکین علائم ام اس انجام دهید. به طور منظم ورزش کنید و از گرمای شدید پرهیز کنید تا انرژی‌تان افزایش یابد. با پزشک در مورد انجام یوگا جهت کاهش خستگی یا استرس مشورت کنید.
• مراقب سلامت روانی خود نیز باشید. درخواست کمک از خانواده، دوستان یا مشاور برای کنترل استرس یا اضطراب موثر است. گروه‌های حمایتی نیز محلی عالی برای ارتباط با سایر افراد مبتلا به ام اس هستند.

مراقبت‌های جانبی

بیماران می‌توانند در انجام امور روزانه، صحبت کردن و راه رفتن مشکل داشته باشند. درمان‌ها می‌توانند علائم را کاهش دهند و پیشرفت بیماری را آهسته کنند. بیماران ام اس ممکن است نیاز به وسایل کمکی متعددی مانند عصا، واکر یا ویلچیر و دسته‌های مخصوص برای برس و مسواک داشته باشند.

پیشگیری

هیچ روش خاصی برای پیشگیری از ام اس وجود ندارد، اما با انجام برخی اقدامات می‌توان احتمال ابتلا به ام اس را کاهش داد:

• دریافت ویتامین دی
• خوردن میوه به مقدار کافی
• قطع مصرف نوشیدنی‌های رژیمی
• عدم مصرف لبنیات پرچرب
• پرهیز از چربی‌های اشباع
• قطع مصرف الکل