• مرکز مشاوره روان سايه
• روانشناس و مشاور خانواده
• ۱۳۹۹/۰۹/۲۴
• 1 دقیقه

وسواس

تا به حال با افرادی در ارتباط بوده اید که در عرض چند دقیقه بی دلیل دستشان را بشویند؟ یا با افرادی برخورد داشته اید که مدام در حال مرتب کردن وسایل باشند و هرچیزی از وسایل شان را در جای خاص خودش بگذارند؟ در اصطلاح عامیانه به این گونه افراد وسواسی می گویند اما ما در این مقاله می خواهیم به طور گسترده به این مبحث بپردازیم.

نیاز به مشاوره بیشتر دارید؟ برای صحبت با مرکز مشاوره روان سايه کلیک کنید.

بپرس مشاوره رایگان

در اختلال وسواس، فکری استرس‌زا، ناخوشایند و بی‌ربط دائم سراغ فرد می‌آید و فرد درنتیجه‌ رنج ناشی از این فکر و عدم توانایی در بیان این رنج، احساس نیاز می‌کند که یک رفتار خاص را دائماً تکرار کند. افکار استرس‌زا، ناخواسته و بی‌ربط که مداوم به ذهن خطور می‌کند را «وسواس فکری» و زمانی که فرد احساس نیاز می‌کند تا یک رفتار خاص را مداوم تکرار کند «وسواس عملی» می‌گویند. ممکن است اختلال وسواس، پایه ارثی و ژنتیک داشته باشد. وقایع ناخوشایند یا روابط ناسالم خانوادگی نیز اختلال وسواس را آغاز یا وخیم‌تر می‌کند.

به افکار، تمایلات یا تصورات پایداری که در دوره ای از زندگی به شکل مزاحم و ناخواسته تجربه و در بیشتر افراد موجب اضطراب یا ناراحتی عمده می شود، وسواس فکری گفته می شود. در این شرایط، فرد تلاش می کند این افکار، تمایلات یا تصورات را نادیده بگیرد یا سرکوب کند یا با پرداختن به افکار یا فعالیت های دیگر مانند انجام یک وسواس عملی، آن را خنثی سازد که هیچ گاه موفق نخواهد شد.

کسانی که وسواس دارند معمولا دارای اعتماد به نفس پایینی هم هستند. افراد وسواسی توانایی خود را اصلا قبول ندارند و تمایل دارند که آن ها را مدام تکرار کنند تا مشکل آن ها رفع بشود.

مبتلایان به وسواس به سبب اندیشه‌های ناخواسته و ناراحت‌کننده که مدام به ذهنشان خطور می‌کند، رنج زیادی می‌کشند و برای کنترل این رنج، بدون این که از آن صحبت کنند رفتارهایی تکراری از خود بروز می‌دهند. برای نمونه، خانمی که وسواس فکری کثیف بودن دستش او را از درون مدام آزرده می‌سازد، بدون این که رنج خود را بگوید شاید در طول روز دستش را پنجاه بار بشوید. (وسواس عملی)

وسواس فکری- عملی به عنوان یکی از شایع ترین و ناتوان کننده ترین اختلالات روان شناختی، مطرح شده و بعد از فوبیا، سوء مصرف مواد و افسردگی، چهارمین اختلال روان شناختی شایع است. وسواس فکری-عملی یک اختلال اضطرابی مزمن است که با اشتغال ذهنی مفرط به نظم و ترتیب و امور جزئی و همچنین کمال طلبی همراه است تا حدی که به از دست دادن انعطاف پذیری، صراحت و کارایی انسان می انجامد. در اختلال وسواسی فکری-عملی، افکار وسواس گونه و اضطراب آور و ترس با وسواس های عملی همراه می شود. این اختلال منجر به انجام کارهایی وسواس گونه می شود که شخص برای کاهش وسواس های فکری خود انجام می دهد. این رفتارها، تکراری و کلیشه ای و تا اندازه ای غیرارادی هستند.

زمان نگران شدن درباره ابتلا به این اختلال

بیشتر ما در زندگی روزانه مان دچار افکار خاص یا تردیدهای وسواس گونه می شویم اما این افکار به عنوان عامل وارسی های مرتب، باعث اضطراب ما در اثر انجام ندادن آن نمی شود. برای تشخیص OCD یا وسواس فکری-عملی باید این اختلال، یا باعث رنج و ناراحتی چشمگیر شود یا در عملکردمان اختلال ایجاد کند. به طور مثال تمیز کردن جایی که از قبل تمیز بوده یا نگرانی شدید از احتمال روشن ماندن شیر گاز در خانه بعد از خارج شدن از خانه، نمونه هایی از علایم این بیماری است. با این حال، در چه زمانی باید از ابتلا به این اختلال نگران شویم؟ زمانی که یکی از وسواس های فکری یا عملی وقت گیرند یعنی بیش از یک ساعت در روز وقت انسان را می گیرند یا موجب ناراحتی قابل توجه یا اختلال در کارکردهای اجتماعی، شغلی یا دیگر حوزه های مهم کارکردی در زندگی فرد می شوند.

انواع وسواس فکری

وسواس های فکری انواع مختلفی دارد، از جمله:

• نگرانی مداوم در مورد ابتلا به یک بیماری کشنده مثل ایدز یا سرطان.
• نگرانی درباره اینکه مبادا دیگران به خاطر شما بیمار شوند.
• ترس شدید از اینکه یک اتفاق وحشتناک برای فرد عزیزی رخ دهد (مثلا تصادف کند).
• نگرانی عمیق از اینکه کاری بسیار شرم آور انجام دهید، مثلا در یک مراسم تشییع جنازه با صدای بلند کلمات رکیکی را به زبان بیاورید.
• فکر اینکه که مبادا با کسی تصادف کنید یا ناخواسته به کسی آسیب برسانید.
• افکاری درباره قتل شریک زندگی یا فرزندتان
• افکار و تصورات جنسی یا مذهبی (مثل تجاوز جنسی یا کارهای جنسی نامناسب یا توهین به مقدسات).
• احساس نیاز شدید برای مرتب و منظم منظم کردن چیزها تا وقتی که نحوه قرارگرفتن شان «درست» به نظر بیاید.

غالبا وسواس فکری آنقدر ناتوان کننده است که انجام کارهای روزمره  برایتان سخت می شود. معمولا این وسواس ها اینقدر آزار دهنده هستند که فرد سعی می کند با انجام اعمال وسواسی یا افکار وسواسی دیگری از شر آنها خلاص شود.

اختلالات مشابه وسواس

اختلالات دیگری وجود دارد که علائم بسیار مشابهی با وسواس دارند اما به عنوان اختلال وسواس شناخته نمی شوند. در بیشتر این اختلالات  نگرانی فرد درباره یک موضوع خاص است و درباره آن موضوع خاص افکار یا اعمال وسواسی دارد.

به عنوان مثال، اختلال بدشکلی بدن (BDD) نوعی اختلال روانی است که در آن فرد افکار وسواسی درباره ناهنجاری جزئی واقعی یا خیالی در ظاهر و بدن خود دارد و فکر می کند در بدن اون یک مشکل جدی وجود دارد.

افراد مبتلا به این اختلال هم رفتارهای وسواس گونه دارند اما این رفتارها بیشتر درباره بدنشان است. مثلا روزانه ده ها بار جوش های خود را در آینه بررسی می کنند.

علائم وسواس فکری در کودکان

در کودکان هم ممکن است علائم وسواس وجود داشته باشد پس چه بهتر که والدین این علائم را بدانند و هر چه زودتر در تشخیص زودهنگام آن اقدام کنند.

اختلال وسواس یا OCD  می‌تواند در کودکی، در اغلب مواقع نزدیک ده‌سالگی خود را نشان دهد. بعید است بعد از سن ۳۰ سالگی اختلال وسواس آغاز شود.

کودک وسواسی، خود را از درون برای انجام کارها یا افکار تکراری و تنش‌زا در فشار می‌بیند، اما از آنجا که این اختلال، توام با درد یا بیماری خاصی نیست، معمولا تا سنین نوجوانی و جوانی تشخیص داده نمی‌شود. کودک ممکن است به‌دلیل وجود چنین افکار و رفتارهایی، از بودن در جمع دوستان و همسالان کناره‌گیری کند و بتدریج این مساله موجب طرد شدگی و انزوای وی شود.

به طور کلی وسواس در کودکان ممکن است موجب ایجاد علایم زیر شود:

• شستشوی زیاد و مکرر دست‌ها
• مصرف بیش از اندازه صابون، دستمال کاغذی و وسایل بهداشتی
• داشتن مراسمی طولانی برای خوابیدن
• چیدن وسایل با نظم افراطی
• لباس عوض کردن بیش از اندازه
• نگرانی برای سلامتی اعضای خانواده
• ترس از اتفاق‌های وحشتناک مثل مرگ عزیزان
• ترس از آسیب‌رساندن به خود و دیگران
• افت تحصیلی ناگهانی و پایین آمدن یک باره نمرات امتحانات مدرسه
• طول کشیدن بیش از اندازه مشق نوشتن
• تعریف کردن مکرر و یکنواخت درس‌های روزانه یا استفاده از جملات مکرر
• ترس از آلودگی و کثیفی
• جمع‌کردن اشیای بی‌مصرف (البته جمع‌آوری کلکسیون یک پدیده طبیعی رشدی است و فرد به مرور علایق دیگری پیدا می‌کند که متناسب با سن است)
• داشتن عادت‌های خاصی هنگام لباس پوشیدن (مثلا حاضر نیستند لباس دکمه‌دار بپوشند یا از درز لباس مرتب ایراد می‌گیرند)
• وجود عادت‌های خاص مانند راه رفتن طولانی‌مدت روی جدول کنار خیابان (در حالی که کودک می‌داند به مدرسه دیر خواهد رسید)
• اگر والدین کودک را به خوبی همراهی کنند، روند درمان وسواس در کودکان روز به روز تسریع خواهد یافت و رفتارها و افکار آزار دهنده کودک نیز به تدریج از بین خواهند رفت.

درمان اختلال وسواس

موفق‌ترین درمان برای اختلال وسواس به کار بردن ترکیب دارودرمانی و روان‌درمانی‌ست. گاهی افسردگی یا یک بیماری دیگر علاوه بر اختلال وسواس در فرد وجود دارد و درمان آن بیماری، به کنترل وسواس بسیار کمک می‌کند. پیدا کردن درمان ایده‌آل برای هر فرد مبتلا به بیماری وسواس همیشه راحت نیست و گاهی باید چندین و چند بار به همان پزشک متخصص یا روانشناس مراجعه کنیم و درمان‌های مختلف را بیازماییم تا به بهبودی دست پیدا کنیم.

تکنیک‌های روان‌درمانی متعددی برای کمک به درمان مبتلایان به وسواس وجود دارد. مهم است در مرحله نخست، بیمار آموزش لازم را درباره ماهیت وسواس و درمان‌ها دریافت کند و حمایت لازم را از خانواده، دوستان و گروه های حمایتی بگیرد.