لیزینگ چیست
این روزها در بین کارمندان و حقوق بگیران واژه لیزینگ کاربرد بسیاری دارد، چرا که رفاه و امنیت اقتصادی را برای افرادی که از لیزینگ استفاده می کنند به همراه دارد. برای اینکه بدانیدلیزینگ چیست و چه مزایایی دارد تا انتهای این مطلب با ما باشید.
لیزینگ چیست
نوع خاصی از عملیات مالی است که در فارسی بهترین معنی برای آن، اجاره اعتباری می‌باشد. در واقع، لیزینگ یک رشته فعالیت اعتباری کاملاً تخصصی مبتنی بر روش اجاره است که در آن نوعی قرارداد با توافق میان دو نفر یا بیشتر – اعم از اشخاص حقیقی یا حقوقی – به‌منظور بهره‌برداری از عین یا منفعت کالای سرمایه‌ای یا مصرفی با دوام که از قابلیت اجاره برخوردار باشد، منعقد می‌گردد. لذا روش لیزینگ، مجموعه‌ای از مبادلات اقتصادی مشتمل بر خرید، اجاره و در نهایت، فروش (تملیک) را در بر می‌گیرد.
این قرارداد بین شرکت لیزینگ به عنوان مالک یا موجر (Lessor) و متقاضی یا استفاده‌کننده از تسهیلات، به عنوان مستأجر (Lessee)منعقد می‌گردد. براساس قرارداد لیزینگ، موجر کالای مورد نظر و نیاز مستأجر (مورد اجاره) را با استفاده از منابع مالی خود از فروشنده یا تولیدکننده تأمین نموده و مورد اجاره را برای مدت تعیین شده در قرارداد (مدت بازپرداخت تسهیلات) به‌صورت اجاره در اختیار مستأجر قرار می‌دهد. البته مستأجر اختیار دارد در پایان مدت قرارداد و پس از تسویه، مورد اجاره را تملّک نموده یا به موجر مسترد نماید. چنانچه مستأجر در پایان مدت قرارداد خواستار تملک مورد اجاره باشد، باید مبلغی را که در ابتدای دوره با توجه به استهلاک و عمر مفید مورد اجاره به‌عنوان قیمت فروش یا باقیمانده یا ارزش اسقاطی (Residual Value)مورد اجاره تعیین گردیده است، به موجر پرداخت نماید. هرچند در حال حاضر اکثر شرکتهای لیزینگ در ایران، ارزش اسقاطی یا باقیمانده را در محاسبات برابر صفر فرض می‌نمایند.
تاریخچه ی لیزینگ
هر چند اطلاعات کافی از اولین معامله لیزینگ در دسترس نیست ولی اطلاعات موجود حاکی است که این امر 2000 سال قبل از میلاد مسیح در مناطقی از سومر باستان به وقوع پیوسته است.
در برخی از لوح‌های به دست آمده، اجاره دادن وسایل کشاورزی و واگذاری حق استفاده از زمین، آب، گاز و سایر دام‌ها ثبت شده است، در برخی از تمدن‌های باستانی دیگر مانند تمدن یونان، رم و نیز مصر، لیزینگ به عنوان یک روش تامین مالی مطلوب و گاه تنها روش مالی برای حل مشکلات اقتصادی مطرح بوده است. در بابل و بین‌النهرین بازرگانی رواج فراوان داشت. بانک‌هایی که برای توسعه تجارت و کشاورزی به مردم وام می‌دادند، تشکیل شده بود که معروف‌ترین آنها دو بانک برادران اگیبی و پسران موراشو در بابل بوده است. امیران و بزرگان و دستگاه‌‌های اداری و مذهبی، کارگرانی داشتند که آنان را «مانیا» می‌خواندند. بر اینان که بردگانی بیش نبودند داغ می‌‌نهادند و در امور ساختمانی و کشاورزی و صنعت از وجودشان استفاده می‌کردند. اینان از اسیران جنگی به شمار می‌رفتند و آنان را غالبا در روستاها سکونت می‌دادند
الف- در جهــان
تاریخ اولیه و آغازین لیزینگ به 2000 سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد. اطلاعاتی در دست است که سومریان، اشکالی از عملیات لیزینگ را برای امور کشاورزی و تهیه ابزاردستیبکارمی بردند. - برای اولین بار در رم قدیم، مقرراتی در مورد تامین مالی بروش لیزینگ توسط ژوستینین وضع گردیده است.- قبل از قرون وسطی، اجاره اسب، گاری و کالسکه (تجهیزات حمل و نقل) از مهمترین عملیات بازرگانی و خدماتی بوده است. - در اروپای قرون وسطی لیزینگ تأمین مالی برای زمین و ساختمان با توجه به محدودیت های مالکیت مطلق کالاها بسیار متداول گشت.- در یادداشتهای روزانه جورج واشنگتن ریاست جمهوری وقت آمریکا اشارات متعددی به اقلام لیزینگ شدهاست. - در سال 1850 در انگلستان، واگن های قطار بصورت لیزینگ انجام شد و اولین مؤسسه لیزینگ ثبت شده در دنیا، شرکت بیرمنگام واگن است که در بیستم مارچ 1855 تأسیس گردید. - صنعت جدید لیزینگ در سال 1952 با تأسیس مؤسسه بین المللی لیزینگ ایالات متحده آمریکا در سانفرانسیسکو بنام leasing u.s. آغاز بکار کرد.- در سالهای 1960 تا 1962، لیزینگ در آلمان توسط (Deutsche leasing) و همچنین در ژاپن توسط (Orient leasing) رواج یافت. - طی سالهای 1970 تا 1975 لیزینگ در بسیاری از کشورهای جهان از جمله ایران متداول گردید. - دهه 80 را میتوان سالهای رونق و بین المللی شدن لیزینگ نامید. مؤسسه مالی بین المللی (IFC) وابسته به بانک جهانی نقش ارزنده ای در طراحی و استقرار شرکتهای لیزینگ در جهان داشته است که بعنوان نمونه اولین تجربه موفق آن، “لیزینگ کره” در سال 1977 بوده است. نتیجه اقدامات حمایتی IFC موجب گردید که صنعت لیزینگ در کشورهای بنگلادش، بوتساوانا، برزیل، کلمبیا، دومینکن، اکوادر، هندوستان، اندونزی، اردن، کره جنوبی، ملاوی، پاکستان، پرو، فیلیپین، پرتقال، سریلانکا، تایلند، تونس، ترکیه، کشورهای CIS و . . . توسعه یابد.
ب- در ایران:
اولین مؤسسه لیزینگ ایران در تاریخ 21/04/1354 (ژوئیه 1975) با مشارکت بانک اعتبارات ایران، شرکت اسلیبای انترناسیونال (فرانسوی) و بخش خصوصی با نام ”شرکت لیزینگ ایران” تأسیس یافت.- دومین مؤسسه لیزینگ در تاریخ 16/03/1356 (ژوئن 1977) با مشارکت بانکهای توسعه صنعتی و معدنی ایران، ایرانشهر، کار، ساختمان، توسعه کشاورزی و سوسیته ژنرال (فرانسوی) با نام “شرکت آریا لیزینگ” تأسیس گردید. این مؤسسات تا پیروزی انقلاب اسلامی در 22 بهمن ماه سال 1357 فعالیتی نداشتند و بعد از اجرای قانون ملی شدن بانکها، نظیر سایر شرکتهای وابسته به بانکها تحت تأثیر سیاستگزاری های مربوط به ملی شدن و ادغام بانکها قرار گرفتند. بدین ترتیب شرکتها و مؤسسات تابعه بانکها از جمله دو شرکت لیزینگ ایران (متعلق به بانک تجارت) و شرکت آریا لیزینگ (متعلق به بانک صنعت و معدن که بعدها به “پی خرید” تغییر نام داد) نیز مشمول بازنگری عملیات و چگونگی تطبیق فعالیت آنها با موازین شرع در قانون عملیات بانکی بدون ربا که یکی از ابزارهای اعتباری آن “اجاره بشرط تملیک” تعیین گردیده بود، میتوانست عملیات لیزینگ را در کشور توسعه و عوامل شکوفایی و فرهنگ سازی آنرا فراهم آورد، لیکن بدلیل ناشناخته و جدید بودن این صنعت، نظام دولتی سیستم بانکی، شرایط جنگ، تحریم و عدم ارتباط مستقیم و مؤثر با سازمانهای لیزینگ جهانی (از جمله IFC )و بطور کلی توسعه نیافتگی نظام اقتصادی و مدیریت دولتی حاکم بر آن و نیز عدم بستر مناسب ناشی از اقتصاد مبتنی بر عرضه و تقاضا، نقش و جایگاه این صنعت بنحوی شناخته نشد. - از آغاز دهه 80، بدلیل رونق اقتصادی و بویژه فزونی عرضه کالاها به تقاضا از یکسو و عدم قدرت خرید کافی مردم از دیگر سو و همچنین بدلیل عدم تأمین مالی “مصرف کنندگان” و توده مردم توسط بانکها، صنعت لیزینگ بدلیل نیاز اجتماعی- اقتصادی، بصورت خودجوش توسعه یافت بطوریکه ظرف چند سال تعداد شرکتهای لیزینگ افزایش یافت که البته عمده این توسعه مربوط به لیزینگ خودرو بوده است. - در بهمن ماه 1383، به همت مجلس شورای اسلامی ایران ”قانون تنظیم بازار غیر متشکل پولی” که پوشش دهنده کلیه فعالیتهای پولی و اعتباری کشور از جمله لیزینگ بود به تصویب رسید و مقرر گردید آئین نامه اجرایی آن به تصویب هیأت دولت برسد. - در تیرماه 1385 و قبل از تصویب آئین نامه “قانون تنظیم بازار غیر متشکل پولی” بنا به تصمیم مجلس و تصویب شورای پول و اعتبار، در راستای سیاست کاهش نرخ سود کلیه مؤسسات پولی و بانکی، مقرر گردید نرخ سود شرکتهای لیزینگ نیز حداکثر 17% در سال گردد. ی باصنعت لیزینگ و نقش آن در جامعه
لیزینگ در کشور ما با وجود توسعه ای که در چند سال اخیر یافته ، هنوز ناشناخته است وقابلیتهای این نوع فعالیت درتامین مالی متقاضیان خرید کالاهای سرمایه ای و با دوام بطور کامل مورد توجه قرار نگرفته است . مهندس زارعی مدیر عامل شرکت لیزینگ ایرانیان طی کفتگوی اختصاصی با کارآمد به نکات قابل توجهی اشاره کردند که با هم می خوانیم:
واژه لیزینگ
لیزینگ ( LEASING ) نوعی قرارداد و توافق است که بین دو فرد حقیقی یا حقوقی جهت بهره برداری از عین یا منفعت کالا ی سرمایه ای یا مصرفی با دوام که قابلیت اجاره را داشته باشد منعقد می شود . بنابراین هر قرارداد لیزینگ حداقل دارای دو طرف است که استفاده کننده از منافع دارایی را اجاره کننده ( مستاجر) و مالک دارایی را اجاره دهنده ( موجر ) می نامند .
اقلام دارایی هایی که در این بحث مطرح می شود شامل : ساختمان ، خودرو ، زمین ، هواپیما ، کشتی ، کامپیوتر ، لوازم خانگی بادوام ، لوازم و تجهیزات پزشکی و … است و شرکت های لیزینگ با توجه به نوع و تخصص خود در یک یا چند مورد از موارد ذکر شده ، مشغول فعالیت هستند . البته انواع مختلفی از فعالیتهای لیزینگ در کشور های پیشگام در این زمینه وجود دارد که عمده ترین آن به شرح ذیل است :
1- لیزینگ مالی ( financial leasing)
2- لیزینگ عملیاتی (Operational leasing)
1- لیزینگ مالی: نوعی از قرارداد اجاره است که مدت قرارداد با عمر مفید دارایی تقریبا برابر بوده و هدف از آن کسب مالکیت در پایان قرارداد می باشد. این نوع قرارداد مترادف با قرارداد اجاره به شرط تملیک است.
2- لیزینگ عملیاتی نوعی قرارداد اجاره برای استفاده از برخی از دارای های ثابت برای مدت زمان معین است که این مدت زمان ا زعمر مفید دارایی کمتر است بدون این که هدف کسب مالکیت آنها در میان باشد . مستاجر در پایان قرارداد اجاره،وسیله ی مورد اجاره را به موجر برمی گرداند
انواع روش‌های لیزینگ
به‌دلیل گستردگی دامنه صنعت لیزینگ در جهان و نوآوری‌ها و تکنیک‌های عملیاتی گوناگون، این صنعت در زمینه‌های مختلفی کاربرد یافته است. به طورکلی، عملیات لیزینگ به دو نوع لیزینگ عملیاتی و لیزینگ سرمایه‌ای طبقه‌بندی میشود. لیزینگ عملیاتی: لیزینگ عملیاتی (Operating Lease)، قدیمی‌ترین و ساده‌ترین نوع و روش عملیات لیزینگ است که براساس آن، قرارداد با مستأجر (متقاضی) صرفاً به قصد بهره‌برداری و برخورداری از حق انتفاع کالا (مورد اجاره) منعقد شده و در پایان مدت قرارداد، مورد اجاره عیناً به موجر مسترد می‌گردد. در این نوع لیزینگ، معمولاً ۱۰۰ درصد بهای مورد اجاره توسط موجر تأمین میشود. لیزینگ سرمایه‌ای: لیزینگ سرمایه‌ای یا اجاره اعتباری (Financial or Capital Lease) مشابهت کاملی با عقد اجاره به شرط تملیک مندرج در قانون عملیات بانکی بدون ربا دارد و تنها تفاوت آن، شرط اختیار خرید در لیزینگ مالی یا اجاره اعتباری است. این نوع عملیات لیزینگ در نوع خود یکی از پیشرفته‌ترین شیوه‌های لیزینگ در جهان محسوب میشود که امروزه به دلیل ماهیت آن از لحاظ پیش‌بینی امکان تملیک مورد اجاره توسط مستأجر (متقاضی)، گستره وسیعی از مبادلات اعتباری را در بر گرفته است. این نوع از عملیات لیزینگ دارای زیرشاخه‌های مختلفی به شرح ذیل می‌باشد:
الف) لیزینگ یا اجاره اعتباری کمک فروش: براساس این روش که بین شرکت لیزینگ (موجر) و شرکت تولیدکننده تفاهم می‌گردد، تولیدکننده تمایل و موافقت خود را جهت واگذاری بخشی از کالاهای تولیدی خود به‌صورت نقد و اقساط اعلام می‌نماید تا از این طریق چرخه تولید خود را بهبود و میزان فروش خود را افزایش دهد. شرکت لیزینگ نیز تولیدات مورد توافق مزبور را براساس تفاهم به‌عمل آمده در چارچوب قراردادهای اجاره اعتباری به متقاضیان واگذار می‌نماید. امروزه استفاده از این شیوه در کشورهای پیشرفته از گستردگی قابل توجهی برخوردار شده و با استفاده از این روش، تولیدکنندگان به موفقیت‌های چشمگیری در بازاریابی و افزایش فروش محصولات تولیدی خود دست یافته‌اند.
ب) لیزینگ اهرمی یا اجاره اعتباری سه‌جانبه: در این روش که به‌طور عمده برای اجاره کالاهایی با قیمت بسیار بالا همانند کشتی، هواپیما، ماهواره، تأسیسات عظیم نفتی و … بکار گرفته میشود، شرکت لیزینگ با استفاده از تسهیلات بانکی یا مؤسسات دیگر مالی، منابع لازم برای اجاره اهرمی را تأمین می‌نماید و از سوی دیگر با استفاده از منابع یاد شده اقلام مورد تقاضا را در چارچوب قراردادهای ویژه به متقاضیان واگذار می‌کند. این شیوه از عملیات لیزینگ، ماهیتاً می‌بایست به‌صورت سه جانبه منعقد و مبادله گردد.
ج) لیزینگ خرید و اجاره مجدد: براساس این روش، متقاضی به منظور تأمین نقدینگی مورد نیاز، ماشین‌آلات یا تجهیزات متعلق به خود را به شرکت لیزینگ می‌فروشد و مجدداً همان کالا را در قالب قرارداد اجاره اعتباری، از شرکت لیزینگ اجاره می‌نماید. بدین ترتیب، ضمن تأمین نقدینگی مورد نیاز متقاضی، در پایان قرارداد، مالکیت مورد اجاره دوباره به فروشنده آن تعلق خواهد یافت.
ویژگی‌های خاص لیزینگ
صنعت لیزینگ از ویژگی‌های خاصی به شرح ذیل برخوردار است:
تخصص: دانش فنی و تخصص در این رشته از عملیات اعتباری، نسبت به سایر رشته‌ها محسوس‌تر و با اهمیت‌تر است، زیرا موضوع مالکیت، اجاره و استرداد مورد اجاره، خرید و اجاره مجدد، لیزینگ به روش اهرمی، روش‌های پیچیده‌ای هستند که یک شرکت لیزینگ تنها با تکیه بر تجارب و تخصص‌های خود می‌تواند از عهده آنها برآید. به‌علاوه، روش اجاره عملیاتی به نوبه خود مستلزم آشنایی با روش‌های علمی و محاسباتی خاص می‌باشد. سرعت عمل: یکی دیگر از ویژگی‌های صنعت لیزینگ، سرعت عمل در اخذ تصمیم براساس تحقیق و بررسی جوانب امر مبتنی بر شناخت لازم و کافی نسبت به رشته موردنظر است. در واقع، یک شرکت لیزینگ ضمن در نظر گرفتن حداقل ریسک ممکن، پاسخگویی به تقاضای متقاضیان را در کمترین زمان، میسر می‌سازد.
تمرکز فعالیت: شرکتهای لیزینگ به دلیل ماهیت فعالیت و در اختیار داشتن نیروهای متخصص و کارآمد، نیاز به سازمان گسترده و پیچیده‌ای دارند. متمرکز کردن کلیه واحدهای سازمان در یک محل به دلیل امکان دستیابی به نتیجه سریع‌تر، با استقبال بیشتر متقاضیان روبه‌رو میشود.
انعطاف‌پذیری: یکی از خصوصیات دیگر عملیات لیزینگ، انعطاف‌پذیری آن است. درواقع، لیزینگ‌ها براساس مکانیزم‌های خاص خود و قراردادهای متنوع، می‌توانند خود را با شرایط متقاضی مطابقت دهند. این خصوصیت در رابطه با پرداخت اقساط، تعدیل مرحله‌ای قرارداد و تسویه زودتر از موعد و جایگزینی مستأجر، قابل ذکر است.
محدودیت‌های اعتباری: شرکتهای لیزینگ به دلیل عدم تبعیت از مصوبات شورای عالی بانکها و با توجه به پوشش قابل قبول ریسک‌های احتمالی، می‌توانند درخواست متقاضیان را از لحاظ میزان اعتبار موردنظر به نحو مطلوب و با محدودیت‌های کمتر اجابت نمایند.
جایگاه صنعت لیزینگ:
– توازن و متعادل سازی عرضه و تقاضا
– توازن منطقی پرداخت‌های جوامع توسعه‌یافته و در حال توسعه
– مهمترین روش تامین اعتبارات بعد از وام‌هاى مستقیم بانکى
– تخصیص منابع مالى به سرمایه‌گذارى مولد
لیزینگ سرمایه لازم برای انجام سرمایه‌گذاری‌ها را با نرخ معقول فراهم می‌کند و با تامین منابع مالی و اعتباری ضروری، شتاب به فعالیتهای تولیدی و خدماتی داده و مشکل اصلی فرآیندهای تولید را که همانا کمیت و کیفیت سرمایه است، به نحو موثری تقلیل داده و زمینه رشد فعالیتهای اقتصادی را فراهم می‌کند. در سال ۱۳۹۴ به‌رغم تحریم‌ها، شرکتهای لیزینگ در ایران توانسته‌اند بالغ بر مبلغ۳۰هزارمیلیارد ریال تسهیلات در قالب رشته فعالیتهای به شرح نمودار به اشخاص حقیقی و حقوقی پرداخت کنند که این امر نشان از تاثیر فراوان شرکتهای لیزینگ در اقتصاد کشور است. همان‌طور که در نمودار مشخص است در سال ۹۴ بیشترین حجم عملیات لیزینگ برای خودروهای سواری، کار و همچنین انواع تجهیزات بوده است که با توجه به نیاز مشتریان به مسکن و تجهیزات تولیدی، راهسازی، انفورماتیک و …، پیش‌بینی میشود پس از تحریم حجم لیزینگ در سایر رشته فعالیت‌ها رشد چشمگیری داشته باشد. پس از تحریم، تنوع کالا و خدمات و تولیدات شرکتها بیشتر شده و شرکتهای تولیدکننده تا حدی وارد بازار رقابتی خواهند شد و برای فروش محصولات بیشتر، نیاز به شرکتهای لیزینگ دارند تا بتوانند از روش لیزینگ کمک به فروش، محصولات خود را با قیمت مناسب به بازار عرضه کنند، بنابراین پس از تحریم نقش شرکتهای لیزینگ می‌تواند به دو صورت نمایان شود:
۱- کمک به فروش شرکتهای تولیدکننده برای لیزینگ محصولات به‌صورت فردی و گروهی. ۲- کمک به اشخاص حقیقی برای توسعه فعالیتهای خود یا رفاه اجتماعی بیشتر.
پس از تحریم، صنعت لیزینگ می‌تواند انواع روش‌های لیزینگ از جمله برون مرزی، سندیکایی و اهرمی را شکل دهد و بیش از قبل در اقتصاد کشور تاثیر گذار باشد و خدمات ترکیبی و متنوعی را به مشتریان ارائه کند.
لیزینگ به عنوان الگویی جدید در تجارت از یکسو تامین کننده نیاز‌های مالی و پولی متقاضیان کالا و از سوی دیگر، فراهم کننده ابزار تولید انبوه در اقتصاد خرد و کلان خواهد بود.
تحولات وسیعی که در عرصه تولید، عرضه و تقاضا رخ داده موجب شده است تا دست اندرکاران سیاست‌های اقتصادی در کشور‌ها، برنامه‌های لازم را برای تاسیس شرکتهای جدید که می‌توانند ابزارهای اعتباری در جهت رشد صنایع و اقتصاد آنها محسوب شوند را در دستور کار خود قراردهند.