بازی کنیم، ارتباط برقرار کنیم، چشم در چشم او نگاه کرده، حرف بزنیم و خیلی کارهای دیگر که جزء روابط والدین-فرزندی قرار می‌گیرد. اما گاهی اوقات فرزندمان آن‌طور که باید و شاید به این ارتباط برقرار کردن، پاسخ نداده و چندان تلاشی برای برقراری ارتباط از خود نشان نمی‌دهد، ارتباط چشمی چندانی برقرار نمی‌کند و در تکلم مشکل دارد و… در این شرایط است که احساس می‌کنید مشکلی وجود دارد و باید با متخصص مشورت کنید. ممکن است این عدم توانایی برقراری ارتباط در فرزندتان به نوعی اختلال به‌نام «درخودماندگی» مرتبط باشد. با‌توجه به افزایش روزافزون اختلال اوتیسم یا همان درخودماندگی، لازم است شناخت خود را از این اختلال بیشتر کنید. در این مطلب می‌خواهیم درباره این اختلال اطلاعات بیشتری به شما بدهیم. دکتر کتایون خوشابی، روانپزشک کودکان و دکتر مسعود آبیار، روانشناس در این باره مشاور ما بودند.
اوتیسم یعنی چه؟
اوتیسم در طیف اختلالات رشدی قرار می‌گیرد و معمولا با رفتار‌های ارتباطی و کلامی غیرطبیعی مشخص می‌شود. یعنی کودک مبتلا به اوتیسم، به لحاظ توانایی ارتباط برقرار کردن و تکلم با کودکان عادی متفاوت است. این اختلال، ارتباط با دیگران و دنیای خارج را برای این مبتلایان دشوار می‌کند. در بعضی موارد رفتار‌های خودآزارانه و پرخاشگری نیز وجود دارد. در این افراد حرکات تکراری (دست زدن، پریدن ) یا مقاومت در مقابل تغییر نیز دیده می‌شود و ممکن است در حواس بینایی، شنوایی، لامسه، بویایی و چشایی نیز حساسیت‌های غیر‌معمول نشان دهند. گفته می‌شود حدود نیمی از کودکان مبتلا به اوتیسم، قادر نیستند از زبان به‌عنوان وسیله اصلی برقراری ارتباط با دیگران استفاده کنند. این کودکان اغلب از ضمایر اشتباه استفاده می‌کنند و کلام کامل ندارند. همچنین از ضمیر «من» استفاده نمی‌کنند و ضمایر دیگر را به‌جای آن به‌کار می‌گیرند. مثلا ممکن است به‌جای آنکه بگویند من خوابم می‌آید، بگویند تو خوابت می‌آید یا او خوابش می‌آید. به‌علاوه این کودکان کلمات و جملات اطرافیان خود را تکرار می‌کنند، طوری که وقتی در حال صحبت هستید او دائما در حال تکرار حرف‌های شماست. در این اختلال همچنین رشد تکلم هم با تاخیر انجام می‌شود. در بعضی کودکان مبتلا به اوتیسم ممکن است روند تکلم نرمال پیش رود اما پس از آن پیشرفت تکلمی متوقف می‌شود و به‌دنبال آن پسرفت تکلمی دارد. با افزایش سن، به‌ویژه برای کودکانی که تکلم دارند، رفته‌رفته تولید کلام در آنها کمتر می‌شود و ممکن است کمتر حرف بزنند، استفاده صحیح از فعل و فاعل و ضمایر ندارند و سعی می‌کنند از کمترین کلمات برای رساندن مفهوم استفاده کنند؛ یعنی جمله‌ای بدون فعل، فاعل و ضمیر دارند. به‌علاوه ارتباط، تعامل اجتماعی و بازی تخیلی در این کودکان به‌طور مشخص آسیب دیده است، به‌طوری که از انجام بازی‌های تخیلی و تعامل با دیگران ناتوان هستند. انجام دادن کارهای تکراری هم یکی دیگر از مسائلی است که در کودکان مبتلا به اوتیسم وجود دارد. معمولا این کودکان را درحالی می‌بینید که یک کار مثلا باز و بسته کردن در خودکار یا زدن روی میز و… را تکرار می‌کنند.
از کجا بدانیم کودک‌مان اوتیسم دارد؟
برای بررسی دقیق‌تر درباره تشخیص بیماری اوتیسم حتما باید به متخصص مراجعه کنید اما اگر حداقل نیمی از علائمی که در ادامه خواهیم گفت را در فرزند خود دیدید باید حتما برای بررسی‌های بیشتر اقدام کنید. اینها علائمی هستند که در کودکان مبتلا به اوتیسم دیده می‌شوند؛ عدم برقراری تماس چشمی یا تماس چشمی محدود، عدم توانایی برقراری رابطه با اطرافیان، پرهیز از در آغوش کشیده شدن و در آغوش کشیدن، عدم واکنش عاطفی نسبت به اطرافیان، مشکلات شدید تکلمی، مشکل در بیان نیازها، استفاده از اشارات و حرکات به‌جای کلمات، قشقرق به‌پا کردن و پریشانی بی‌دلیل، اصرار به قرار گرفتن در وضعیت یکنواخت و مقاومت در مقابل تغییرات مختلف در زندگی روزمره، تکرار کلمات یا جملات خنده و گریه بی‌دلیل یا اضطراب و نگرانی بدون علت مشخص، فقدان مهارت بازی با اسباب‌بازی‌ها، علاقه زیاد به چرخیدن و تاب خوردن، احساس درد کمتر یا بیشتر از حد معمول، نترسیدن از خطرات و پرجراتی اغراق‌آمیز، عدم پاسخ به صحبت‌ها یا صداها (به‌طوری که به‌نظر می‌آید ناشنوا هستند، اگرچه مشکل شنوایی وجود ندارد)، ناتوانی هوشی در 70درصد این کودکان اوتیسم، داشتن برخی توانایی‌های خاص و متمایز از دیگران در برخی کودکان. این نشانه‌ها متناسب با سن، شدت اختلال و برخی عوامل دیگر ممکن است از خفیف تا شدید متغیر باشند، اما لازم است اگر متوجه تفاوت در مراحل رشد کودک خود شدید حتما به این علائم توجه داشته باشید.
اوتیسم از چند سالگی ظاهر می‌شود؟
بسیاری از مادران این سوال را دارند که فرزندم رشد نرمالی داشت، اما نمی‌دانم چرا به یکباره به اوتیسم مبتلا شد؟ در حقیقت آغاز بروز علائم اوتیسم زیر سه سال است اما ممکن است مادر متوجه آن نشود یا آن را کم‌اهمیت بداند. به‌طوری که کودکی که به ظاهر در حال طی کردن روند نرمال تکاملی و رشدی است، به‌ناگاه علائمی بروز می‌دهد که به آن علائم زودرس ابتلا به اوتیسم گفته می‌شود. مثلا کودکان نرمال در دو ماهگی (هشت هفتگی) لبخند اجتماعی دارند، یعنی وقتی مادر را می‌بینند لبخند می‌زنند اما در کودکانی که بعدا مبتلا به اوتیسم می‌شوند این لبخند ممکن است وجود نداشته باشد. یا مثال دیگر این است که کودکان نرمال از حدود هشت ماهگی اضطراب غریبگی دارند و حتی در آغوش پدر و مادر، نسبت به غریبه‌ها عکس‌العمل نشان می‌دهند، درحالی که کودکان اوتیسم این حالت را ندارند. این علائم ممکن است توجه والدین را به خود جلب نکند اما از 18-17 ماهگی است که خانواده به‌طور قطع به وجود یک اختلال در کودک خود پی می‌برد، زیرا در این زمان هنگامی که کودک را صدا می‌زنند، واکنش نشان نمی‌دهد. ممکن است ابتدا به ناشنوایی یا اشکال در شنوایی شک کنید، درحالی که مشکلی در شنوایی وجود ندارد و توجه کودکان مبتلا به اوتیسم نسبت به صداها اساسا انتخابی است و هر زمان که دل‌شان بخواهد نسبت به صداها واکنش نشان می‌دهند. گاهی ممکن است به صداهای بلند عکس‌العمل نشان ندهند، درحالی که صداهای بسیار آهسته مانند پچ‌پچ آهسته را زودتر از دیگران متوجه شوند و نسبت به آن عکس‌العمل نشان دهند. در همین حدود سنی است که خانواده متوجه می‌شوند وقتی با فرزندشان صحبت می‌کنند، کودک به چشمان آنها نگاه نمی‌کند و نگاه چشمی کمتر می‌شود. همچنین در 18ماهگی انتظار داریم کودک انگشت اشاره پدر و مادر و دیگران را دنبال کند و به آن هدف برسد، درحالی که کودکان مبتلا به اوتیسم این توانایی را ندارند.
منبع : مجله ی سیب سبز
قسمت اول این مقاله را از اینجا بخوانید