تفریحات 15 هزار تومانی!

دودهای سفید رها شده در هوا به آغوش هم می‌دوند و از هم دور می شوند. دودهایی که فاصله تولد تا مرگ‌شان به چند ثانیه هم نمی رسد. داخل قهوه خانه جوان‌ها در گروه های دویا چند نفری کنار هم نشسته‌اند و قلیان می کشند. سالنی دراز که تخت‌های چوبی را دوطرفش چیده اند و روی آن را قالی های نخ‌نما انداخته اند. هنوز چند روز از اعلام نیروی انتظامی درباره ممنوعیت عرضه قلیان در قهوه خانه ها نمی‌گذرد و صاحب قهوه خانه که پشت دخل نشسته، مدام بیرون را می پاید تا مبادا ماشین نیروی انتظامی از راه برسد و قهوه خانه پلمب شود و سمند نیروی انتظامی با خط های سبزرنگ مقابل در قهوه خانه متوقف می شود. مامور از صاحب قهوه خانه می‌پرسد آیا قانون جدید برای جمع آوری قلیان‌ها در قهوه خانه ها را شنیده یا نه. صاحب قهوه خانه انکار می‌کند و به هر طریقی می خواهد موضوع را حل کند تا مامورها رهایش کنند. در این فاصله جوان ها با ترس و لرز قهوه خانه را ترک می کنند و ماموران بر روی درهای قهوه خانه پلمب می گذارند. قهوه خانه تا یک هفته، دو هفته، یک ماه و شاید چندماه پلمب می ماند و دوباره گشوده می شود. مدتی بدون قلیان به فعالیتش ادامه می دهد و در نهایت دوباره پای قلیان به قهوه خانه باز می شود تا وقتی که ماموران نیروی انتظامی دوباره از راه برسند و قهوه خانه را پلمب کنند. این ماجرایی است که بارها تکرار شده و هیچ وقت پایانی ندارد. هر سال در چند دوره از سال این محدودیت ها و ممنوعیت ها اعمال می شود اما دوباره سناریوی قبل اتفاق می افتد. هر سال بارها نیروی انتظامی دستور جمع آوری قلیان ها از قهوه خانه ها را در رسانه ها مطرح می کند اما بعد از چندی دوباره قلیان به قهوه خانه ها باز می گردد. چندی پیش دادستان تهران درباره ممنوعیت عرضه قلیان‌ و استعمال آن در اماکن عمومی گفت: « باوجود تصویب قانون جامع کنترل و مبارزه با دخانیات که چنین اقداماتی را جرم‌انگاری دانسته‌، متاسفانه نقض قانون در اکثر استان‌های کشور از جمله تهران رخ می‌دهد».

وقتی تفریح ممنوع می شود

یکی از این قهوه خانه های زیرزمینی در اطراف خیابان ستارخان است. در کوچکی رو به بیرون دارد و مشتری های دختر و پسر وقتی مقابل در می رسند با متصدی داخل تماس می گیرند. در باز می شود و بوی دود دوسیب و خوانسار و نعناع در هوا پراکنده می شود. پسری که همراه با دوستش هر روز بعد ازظهر چندین ساعت را آنجا می‌گذراند، می گوید:«من و دوستم هر روز مبلغی نزدیک به 30 هزارتومان قلیان با طعم های مختلف سفارش می دهیم و مصرف می‌کنیم. وقتی اینجا می آییم کسی با ما کاری ندارد کی هستیم و برای چه به اینجا آمده ایم. چند ساعت را در کنار هم می نشینیم و قلیان می کشیم و کسی با ما کاری ندارد». تعدادی از مشتریان این قهوه خانه زیرزمین، ثابت هستند. پسران و دختران جوانی که از ظهر تا نیمه های شب به اینجا می آیند و گاهی علاوه بر قلیان، مواد مخدر نیز مصرف می کنند. صاحب قهوه خانه این مواد را با قیمت بالاتر از بیرون به مشتریان می فروشد و نیازی به پنهان کاری ندارد. علیرضا، یکی از این جوان‌های مشتری قهوه خانه می گوید:« من پولش را دارم و هر روز دوستانم را به اینجا می آورم. اما وقتی برای تفریح ما هیچ امکاناتی وجود ندارد و هر روز برای راه رفتن در خیابان نیز باید به ماشین‌های گشت‌ارشاد جواب پس بدهیم، بهترین جا برای‌مان همین‌جاست. هم تفریح می‌کنیم و هم کنار یکدیگر هستیم». علیرضا ادامه می دهد:« وقتی جوانی پول نداشته باشد همین فضا را با دوست، همسر یا نامزدش تجربه کند،مجبور است به خانه اش پناه ببرد. در خانه دیگر کشیدن از حالت تفریحی بیرون می‌آید و رفته‌رفته اعتیاد شدیدتر می‌شود. آن‌وقت مجبور است همه خانه و زندگی اش را بفروشد تا خرج موادش را تامین کند. کار به جایی می‌رسد که می بیند کارتن خواب شده و برای اندکی مواد مجبور است دست به هر کاری بزند».

درآمد سفره خانه ها بدون قلیان صفر است

اما بخش اعظم درآمد قهوه خانه های تهران از کرایه قلیان ها به مشتریان‌شان است. چندی پیش رییس اتحادیه قهوه خانه داران و سفره خانه‌های سنتی تهران اعلام کرد: «در ۲۲ منطقه تهران پنج هزار قهوه خانه وجود دارد که به طور میانگین در هر کدام از آن‌ها 6کارگر مشغول به کار هستند. در واقع ۳۰ هزار کارگر در این واحدها کار می کنند. به این ترتیب ۳۵ هزار شاغل سرپرست خانوار فقط در شهر تهران و در قهوه خانه ها و سفرها خانه های سنتی اشتغال دارند که بیکاری تهدیدشان می کند. اگر این واحدها تعطیل شوند، سرمایه گذاری سنگینی که برای به وجود آمدن اشتغال شده است، هدر خواهد رفت.» او با اشاره به اینکه در سال ۱۳۹۱ برای به وجود آمدن هر شغل، مبلغی معادل ۸۲ میلیون تومان هزینه می شد، افزود:«حالا باید دید پس از گذشت بیش از پنج سال، رقم سرانه اشتغال برای هر نفر، چقدر افزایش پیدا کرده است». نظری همچنین درباره درآمد قهوه خانه ها در شهری مانند مشهد گفته بود: « برای مثال در مشهد، قهوه خانه‌های زیادی اطراف حرم وجود دارند که به صورت مخفیانه قلیان می دهند. در کنار آن، خانه‌های اجاره ای که بدون مجوز، مالیات و هزینه‌‌های دیگر با قیمت‌های چندین برابر به مشتری‌هایش قلیان عرضه می‌کنند. صاحبان این خانه‌هایی که قلیان اجاره می دهند حتی کرایه مغازه تجاری را هم نمی دهند و سود زیادی به دست می آورند». او با اشاره به اینکه جمع‌آوری قلیان از قهوه‌خانه‌هایی که با مجوزهای اداره بهداشت و دیگر ارگان‌ها فعالیت می‌کنند، مشکلات اجتماعی را به‌وجود آورده، ادامه می دهد:« شکل‌گیری قهوه‌خانه‌های زیرزمینی یکی از همین موارد است. از طرفی گرایش جوان‌ها و نوجوان‌ها به قهوه‌خانه‌های زیرزمینی که آنجا را محیطی امن و بدون نظارت می‌بینند، خطرهای زیادی را همراه خواهد داشت». وی افزود:« با توجه به بیکاری این روزها، خیلی‌ها مشتاق راه اندازی کار و کاسبی هستند. این موضوع بدون شک موجب شکل‌گیری قهوه خانه های زیرزمینی خواهد شد که مشتری های محدود خواهند داشت که با تماس تلفنی وارد می شوند و برای کشیدن قلیان، هزینه زیادی پرداخت خواهند کرد، به این دلیل که قلیان‌کشیدن ممنوع شده است».

سفارش قلیان تلفنی

حال در بازار، هر مدل قلیان که بخواهی پیدا می‌شود. از قلیان های ساده پنج هزارتومانی گرفته تا قلیان‌های اعیانی که قیمت‌شان میلیونی است. یک نمونه جدید قلیان دیجیتال هم به بازار آمده که نیاز به زغال ندارد و انرژی اش را از برق می‌گیرد و حدود 320 هزار تومان قیمت دارد. در راسته قلیان فروشی‌های بازار تهران همان قلیان هایی را می فروشند که می شود آن‌ها را با یک تماس تلفنی از سایت های رنگ و وارنگ مجاز، آن را به صورت تلفنی خرید.

دنبال راهکار ایجابی باشیم

برخورد با قلیان‌سراها و سفره‌خانه ها که چندی است در شهرهای مختلف آغاز شده و قرار است به زودی در تهران به طور جدی دنبال شود، راهکاری سلبی برای جلوگیری از گرایش به مصرف دخانیات در جوانان است. این در حالی است که تجربه جامعه جوان ایرانی نشان داده که اتکا به راهکار های سلبی در برخورد با آسیب های اجتماعی همواره جواب عکس داده و متاسفانه مسئولان نیز به آثار آن بی توجه‌اند. اینکه بسیاری از جوانان را از استعمال دخانیات منع کنیم و تفریح 15 هزارتومانی‌شان را قطع کنیم ، امری است پسندیده اما آیا در مقابل این برخورد، اقدام ایجابی هم صورت می‌گیرد؟ آیا مسئولان دولتی و قضایی می توانند جایگزینی برای تفریح 15 هزار تومانی جوانان معرفی کنند و برنامه برای اوقات فراغت‌شان داشته باشند؟ واقعیت آن است که امروز، استعمال قلیان در میان بسیاری از جوانان جنبه تفریح و سرگرمی داشته و اگر برنامه ای از سوی دستگاه‌های مسئول برای توجه به تفریح و سرگرمی سالم آن‌ها باشد، بی شک گرایش به تفریح‌هایی با تبعات منفی همچون مصرف قلیان کمتر خواهد شد. اما متاسفانه با وجود شکست‌های پیاپی راهکارهای سلبی مسئولان در مواجه با آسیب هایی همچون مصرف قلیان، همچنان برخورد های چکشی از سوی دولتمردان تجویز و این راه کج همچنان به ترکستان ختم می شود.