9ماه انتظار، نگرانی، مراقبت و شوق مادر شدن؛ وقتی همه اینها را به جان بخری اما نتیجه کار به دلایل مختلف به یک نوزاد سالم و سرحال منجر نشود، آن وقت است که خوشحالی مادر شدن جای خود را به غم و اندوهی بزرگ می‌دهد، آن‌وقت است که باید دست به دامن هرکس و هر سازمان و هر چیزی بشوی بلکه بتوانی برای فرزندت که حالا فقط زندگی نباتی دارد، کاری انجام دهی. عدم اکسیژن‌رسانی مناسب به مغز نوزاد یا جنین یکی از مواردی است که طعم شیرین مادر شدن را به زهر تبدیل می‌کند. شاید هر ساله و به دلایل مختلف چنین اتفاقی رخ دهد و عوارض متفاوتی را هم به بار آورد. یک مورد جدید از نرسیدن اکسیژن به مغز جنین حین زایمان و فلج مغزی ناشی از آن که ماه‌های اخیر سر و صدای زیادی به پا کرده،کودکی به‌نام امیرعباس است که شاید در فضای مجازی درباره آن شنیده باشید. همین موضوع سبب شد در این شماره «سیب سبز» با دکتر آزیتا توسلی، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان، دکتر اشرف آل‌یاسین و دکتر شیرین قاضی‌زاده احسایی، فوق تخصص زنان و زایمان به گفت‌وگو بنشینیم. اگر می‌خواهید درباره مشکل امیرعباس کوچک و اینکه چطور می‌توان از این عوارض پیشگیری کرد بیشتر بدانید، این مطلب را بخوانید.
داستان تلخ امیرعباس!
ماجرای امیرعباس، نوزادی که به‌دلیل کمبود اکسیژن‌رسانی به مغز دچار فلج مغزی شده، از چند ماه پیش در فضای مجازی دست به دست می‌شد تا آنجا که مادر او عکس فرزندش را منتشر کرد و مخاطبان که احساسات‌شان جریحه‌دار شده بود، «کمپین حمایت از امیرعباس» راه‌اندازی کردند. داستان از این قرار بود که مادر امیرعباس برای زایمان به یکی از بیمارستان‌های خصوصی شهر مشهد مراجعه می‌کند و ماما تشخیص سزارین می‌دهد، اما تشخیص نهایی باید توسط پزشک متخصص انجام شود. در همین حال که مادر به‌شدت درد می‌کشید پزشک برای معاینه حضوری بیمار حاضر نشد و مدام به‌صورت تلفنی در جریان احوال بیمارانش قرار می‌گرفت. پس از ساعت‌ها تحمل درد، پزشک تشخیص زایمان طبیعی به کمک دستگاه وکیوم را می‌دهد. این در‌حالی است که او اصلا شرایط زایمان طبیعی را نداشته اما با اصرار پزشک، زایمان انجام می‌شود و مادر به‌دلیل استفاده نادرست از دستگاه وکیوم دچار علائم می‌شود و نوزاد نیز که تا قبل از انجام زایمان دارای علائم حیاتی بود، بیهوش می‌شود. پس از چند روز که مادر می‌تواند فرزندش را ببیند متخصصان مغز و اعصاب به او می‌گویند که به‌دلیل نرسیدن اکسیژن حین زایمان نوزاد دچار فلج مغزی شده است. بعد از دو هفته امیرعباس بدون هیچ علائم حیاتی از بیمارستان ترخیص می‌شود و دوباره بعد از دو ماه با علائم تشنج به بیمارستان بازمی‌گردد و به‌دلیل عفونت شدید ریه و قطع تنفس در ICU بستری می‌شود. اکنون امیرعباس بیهوش در خانه است و به کمک سوند تغذیه می‌کند و تمام مدت مغزش در خواب است و زمانی که هوشیار می‌شود تشنج می‌کند.
دلایل فلج مغزی نوزادان
دکتر توسلی، فوق تخصص مغز و اعصاب کودکان به «سیب سبز» می‌گوید: علل فلج مغزی به سه دسته تقسیم می‌شوند: علل مربوط به قبل از تولد و دوران جنینی، علل حین زایمان و علل پس از تولد و دوران نوزادی. علل قبل از تولد شامل عفونت‌های داخل رحمی مادر که به جنین منتقل می‌شود، بیماری‌های ژنتیکی متابولیکی، ناهنجاری‌های ساختمان مغز و… علل حین زایمان مواردی مثل نارس و کم‌وزن بودن نوزاد، زایمان‌های طبیعی و بسیار سریع (قبل از باز شدن کامل دهانه رحم و شل شدن عضلات لگن، نوزاد به داخل لگن آمده و اصطلاحا گیر می‌کند و دچار خفگی ناشی از کمبود اکسیژن می‌شود)، زایمان‌های طولانی (ممکن است جنین در کانال زایمان گیر کرده و دچار خفگی شود)، چندقلویی و… را شامل می‌شود. علل پس از تولد هم مواردی مثل عفونت، انواع بیماری‌ها، ضربه و… را در بر می‌گیرد. دکتر قاضی‌زاده، فوق تخصص زنان و زایمان هم در این باره می‌گوید: اکسیژن بدن جنین از طریق جفت تامین می‌شود و هر مشکلی که در این زمینه به‌وجود بیاید ممکن است باعث نرسیدن اکسیژن به مغز شود. کنده شدن جفت هنگام زایمان، خونریزی جفت، انقباضات شدید و طولانی‌مدت رحم حین زایمان، گره حقیقی یا پیچ‌خوردگی شدید بند ناف در زمانی که جنین می‌چرخد تا بتوان زایمان را انجام داد، خونریزی و افت فشار خون مادر (افت فشار باعث می‌شود خون بیشتری به سمت قلب و مغز مادر رفته و کمتر به سمت رحم سرازیر شود بنابراین خون و اکسیژن کمتری به جنین می‌رسد) و… همگی ازجمله دلایل نرسیدن اکسیژن کافی به مغز و به‌دنبال آن فلج مغزی جنین شود.
پزشک دیر به داد مادر امیرعباس رسید؟
دکتر آل‌یاسین در این باره می‌گوید: مسلما هیچ پزشکی در هیچ نقطه‌ای از دنیا وضعیت بیمار خود را نادیده نمی‌گیرد؛ حتی اگر در اتاق عمل باشد و کسی را برای زایمان بیاورند. در این حالت پزشک وضعیت بیمار را توسط دستیاران خود دریافت می‌کند و دستورالعمل لازم را می‌دهد تا از جراحی که در دست انجام است فارغ شود و شخصا به بیمار بعدی بپردازد. این‌طور نیست که تصور کنید اگر پزشک در اتاق عمل است و شخصا بالای سر خانم باردار حضور ندارد، یعنی همه چیز را رها کرده است.
چرا سزارین پس از درد کشیدن انجام شد؟
دکتر قاضی‌زاده در این باره توضیح می‌دهد: متاسفانه عوامل زیادی باعث محدودیت عمل پزشکان زنان و زایمان می‌شود، مثلا در حال حاضر تاکید زیادی بر زایمان طبیعی می‌شود. یعنی این دستورالعمل وجود دارد که تا حدی که بسیار خطرناک نباشد زایمان طبیعی انجام شود. یکی از علل اینکه پزشک زایمان از بیمار بخواهد که صبر کند و تلاش برای زایمان طبیعی انجام شود، هم همین قضیه است. این‌طور نیست که پزشکی بخواهد بیمارش درد بکشد و بعد سزارین را انجام دهد. درباره مادر امیرعباس، احتمالا سزارین به درخواست خود بیمار بوده که تیم پزشکی در انجام آن صبر کرده‌اند. این فشاری است که بر متخصصان زنان و زایمان وارد می‌شود تا جایی‌که پزشکانی که تعداد اعمال سزارین زیادی انجام می‌دهند، مجوزشان باطل می‌شود.
استفاده از وکیوم برای زایمان لازم است؟
دکتر قاضی‌زاده توضیح می‌دهد: درباره مادر امیرعباس، گفته شده که زایمان با استفاده از وکیوم انجام شده است. استفاده از وکیوم مسئله عجیب و غریب و پیچیده‌ای نیست و زمانی که مادر از عهده زایمان برنیاید از این دستگاه برای کمک به خروج جنین استفاده می‌شود. گاهی اوقات زمانی که حین زایمان مادر از عهده آن برنیاید، خود سزارین هم می‌تواند مشکل‌ساز باشد؛ زیرا باید جنین را دوباره به شکم برگردانیم و سزارین را انجام دهیم. باید قضیه را بررسی کرد که استفاده از وکیوم بهتر است یا برگرداندن نوزاد و عمل سزارین؟ مسلما پزشک این خانم تشخیص داده که استفاده از وکیوم بهتر است و به نظر می‌رسد تصمیم درستی بوده است.
زایمان دیرهنگام باعث فلج مغزی امیرعباس شد؟
دکتر اشرف آل‌یاسین فوق تخصص زنان و زایمان معتقد است: بروز فلج مغزی در نوزادان فقط به‌دلیل مسائل مربوط به زایمان نیست، از زمان بارداری و تشکیل سلول تخم، عوامل مربوط به خونرسانی به جفت درگیر این قضیه هستند. عوامل شیمیایی، مشکلات روحی، انواع آلودگی‌ها، مسائل خونرسانی به رحم و… همگی دخیل هستند که خونرسانی و اکسیژن‌رسانی به مغز یک نوزاد را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد. در این میان یکی از عوامل دیگری که باعث عدم اکسیژن‌رسانی مطلوب به مغز جنین می‌شود هم عوامل مربوط به حین زایمان است. در عدم اکسیژن‌رسانی به مغز و به‌دنبال آن فلج مغزی آنقدر عوامل مختلفی درگیر هستند که هیچ‌کسی حق ندارد بگوید وقتی این قضیه اتفاق می‌افتد، حتما مسائل حین زایمان مطرح بوده است. گاهی مادر و جنین زمینه مشکل دارند، مشکلات مربوط به زمان زایمان هم به آن اضافه می‌شود. همان‌طور که می‌بینیم هر روز تعداد زیادی زایمان انجام می‌شود و همگی هم درست و بی‌نقص است.
این در‌حالی است که دکتر توسلی فوق تخصص در این باره می‌گوید: درباره ماجرای کودکی به‌نام امیرعباس باید پرونده را به‌طور کامل بررسی کرده و سپس نظر داد اما به‌طور کلی اگر جنین شرایط خروج از رحم را داشته باشد اما زایمان انجام نشود، ممکن است فلج مغزی اتفاق بیفتد. ممکن است به‌دلیل اتفاقاتی که رخ می‌دهد، ریه‌های نوزاد عفونت کند، تشنج به‌وجود آید و کمبود اکسیژن تشدید شود. پزشک باید تشخیص دهد که زایمان طبیعی یا سزارین یا حتی صبر برای زایمان طبیعی، کدام‌یک برای خانم باردار مناسب‌تر است. اگر به هر دلیلی زمان زیادی بگذرد و فرصت طلایی برای بیرون آمدن جنین از رحم از دست برود ممکن است آسیب ایجاد شود.
نرسیدن اکسیژن به مغز مساوی با فلج مغزی است؟
دکتر قاضی‌زاده و دکتر توسلی در این باره نظر مشترکی دارند و توضیح می‌دهند: اگر مشکلاتی که باعث نرسیدن اکسیژن به مغز نوزاد می‌شود، کوتاه و زودگذر اتفاق بیفتند، در مراحل چند دقیقه آخر زایمان باشند و به‌موقع بتوان مشکل را کنترل کرد، مشکل جدی و مهمی برای مغز جنین ایجاد نمی‌کند. اگر مشکل اکسیژن‌رسانی ناکافی به مغز جنین ساعت‌های طولانی اتفاق بیفتد و نسبت به آن بی‌توجهی شود، ممکن است عارضه مهمی مثل فلج مغزی را به بار بیاورد. تاخیر رشد شدید جنین هم می‌تواند به فلج مغزی منجر شود که البته از روی اندازه دور شکم و توسط متخصص تشخیص داده می‌شود. از اولین علائم تاخیر رشد در نوزاد این است که دور کمر به اندازه دور سر رشد نمی‌کند که در 8ماهگی و از طریق سونوگرافی قابل تشخیص است.
زایمان طبیعی یا سزارین؟
دکتر آل‌یاسین متخصص زنان و زایمان می‌گوید: «وقوع عارضه فلج مغزی و نرسیدن اکسیژن به مغز حین زایمان طبیعی بیشتر اتفاق می‌افتد؛ هرچند که در زایمان سزارین هم امکان چنین مشکلی وجود دارد. به‌علاوه همان‌طور که هر کدام از این زایمان‌ها فوایدی دارند مزایای مربوط به خود را هم دارند.» این قضیه زمانی مصداق پیدا می‌کند که در موردی اخیرا مشاهده کردیم که به نقل از فارس حین سزارین، تیغ جراحی پلک یک نوزاد را در شهر نطنز برید که البته هنوز اطلاعات بیشتری درباره این پرونده در دست نیست.
منبع : مجله ی سیب سبز