همزمان کودک 5ساله‌تان پای تلویزیون نشسته و فریاد می‌زند صدای جاروبرقی را کم کنید. پسر دبستانی‌تان با موبایل مشغول است و دختر نوجوان‌تان در اتاق خودش را بسته و موسیقی گوش می‌دهد و شما به این فکر می‌کنید که هر سه اینها تا نیم ساعت دیگر از شما ناهار خواهند خواست.
شاید فرزندانتان کتاب‌های «هری پا‌تر» را خوانده باشند. آنها را صدا بزنید و برای‌شان توضیح دهید که اینجا مدرسه جادوگری هاگوارتز نیست که جن‌های خانگی زحمتکشی داشته باشد و بدون نیاز به دستمزد و بدون آنکه دیده شوند همه جا را تمیز کنند و غذا را حاضر و تختخواب‌ها را جمع کنند.
کمی جدیت به خرج دهید و همه فرزندانتان را به کار بکشید، دختر و پسر فرقی نمی‌کند. نگران هیچ چیز نباشید. هیچ روانشناس کودکی شما را سنگدل خطاب نخواهد کرد، بلکه تشویق‌تان هم خواهد کرد و به شما اطمینان خواهد داد این کار به صلاح فرزندانتان است. البته اگر اصول به کار گرفتن کودک‌تان را رعایت کنید.
ارزش کار روزمره خانه برای کودکان
بسیاری از کار‌شناسان بر این باورند که انجام دادن کارهای خانه یا کمک کردن به انجام آن برای کودکان مفید است. برخلاف چیزی که تصور می‌شود، این کار بیگاری گرفتن از کودکان یا فشار آوردن به آنها نیست. به گفته یکی از متخصصان تربیتی کودک، غیر از نیازهایی مانند امنیت روانی و فیزیکی، محبت و علاقه و مراقبت سالم، کودکان نیازهای دیگری هم دارند. یکی از این نیازهای روانی، حس مورد‌نیاز بودن است، یعنی کودک نیاز دارد که فکر کند دیگران به او هم نیاز دارند. این حس ریشه در زندگی جمعی انسان‌ها دارد. کسانی که احساس کنند هیچ‌وقت مورد‌نیاز نیستند به‌تدریج در زندگی جمعی دچار مشکل می‌شوند و به عقیده این کار‌شناس، در صورتی که کودک در این دوران دست به سیاه و سفید نزند و هیچ کاری از او خواسته نشود، به‌تدریج این حس خواسته شدن و مورد‌نیاز بودن در او از بین می‌رود. کودک باید حس کند که در ماشین خانواده، نه مانند چرخ پنجم که یک نقش تاثیر‌گذار دارد. اگر از کودک برای کارهای منزل کمک نخواهید، این حس به‌تدریج در او به‌وجود میآید که کسی در خانه به او احتیاج ندارد. غیر از تنبل بار آمدن کودکان و دور شدن آنها از نظم و ترتیب یا یادگرفتن کارهای خانه، تاثیر منفی دیگر آن همین اثر روانی است.
چطور کودک را به کار کردن علاقه‌مند کنید
به‌نظر کار‌شناسان، بهترین راه برای تقویت این حس در کودکان، استفاده از آنها در انجام امور ساده و روزمره منزل است. قرار نیست کودک کار کند و پول دربیاورد یا کارهای مهم خانه را انجام دهد. همین که احساس کند در خانه مسئولیتی بر‌عهده اوست او آن را انجام ندهد فرد دیگری نیز آن را انجام نخواهد داد، مسئولیت‌پذیری در کودک تقویت می‌شود.
نویسنده کتاب «پرورش کودکانی دلسوز و شجاع در دنیایی وحشی» این‌طور عنوان کرده که براساس تحقیقات، کمک کردن کودکان در کارهای خانه نه‌تنها اعتماد به نفس آنها را بالا می‌برد بلکه باعث پیشرفت آنها در امور درسی و مهارت‌های اجتماعی نیز خواهد شد و همزمان احتمال ابتلا به افسردگی و اختلالات اضطرابی را نیز در آنها کاهش خواهد داد.
متخصصان امور تربیتی کودک معتقدند، مشارکت کودک در این امور روزمره کمک می‌کند تا توانایی صبر کردن و تحمل در کودک شکل بگیرد و تقویت شود، کودکان باید یاد بگیرند برای خانه‌داری و زندگی کردن در یک محیط جمعی چه کارهایی را باید انجام داد و از همه مهم‌تر اینکه برنامه‌ریزی و کار کردن منظم در خانه، باعث می‌شود تا کودک در زندگی آینده و کارهای جدی‌تر هم عادات صحیح‌تر و روش برخورد مناسب‌تری داشته باشد. کار کردن در خانه همچنین کمک می‌کند که کودک با شرکت در محیط اجتماعی، به‌تدریج روند بزرگ‌تر شدن و رشد را طی کند و با مسائل بزرگسالی هم آشنا شود. مسئولیت‌پذیری، مهم‌ترین نکته‌ای است که کودک در جریان این کار‌ها فرا خواهد گرفت. بررسی‌ها نشان داده دانشجویانی که در دوران تحصیل افت درسی واضحی دارند یا ترک‌تحصیل می‌کنند، بیشتر از کسانی بوده‌اند که در کودکی به هیچ عنوان به کار وادار نشده‌اند و مسئولیت خاصی غیر از درس خواندن نداشته‌اند. همین نکته شاید برای ترغیب والدین به لوس نکردن کودکان و به کار گرفتن آنان کافی باشد.
اشتباهاتی که نباید مرتکب شوید
اشتباه اول
خیلی از والدین حتی آنهایی که دوست دارند فرزندشان در خانه کار کند این اشتباه را می‌کنند که فکر می‌کنند کودک‌شان هنوز آمادگی کار کردن را ندارد یا این‌طور فکر می‌کنند که کودک باید کاری که به او محول شده را به‌طور کاملا صحیح یعنی آن‌طور که خودشان انجام می‌دهند، انجام دهد، به‌همین دلیل اجازه کار کردن به کودک نمی‌دهند. در‌حالی که به عقیده کار‌شناسان، کودک طی انجام کار‌ها و با اشتباهات است که یاد می‌گیرد. به هیچ عنوان صبر نکنید تا کودک برای انجام کار به اندازه کافی آماده شود چون این زمان هیچ‌وقت نخواهد رسید. از همان ابتدا اجازه دهید کودک کارهایی که فکر می‌کند توان انجامش را دارد، انجام دهد.
اشتباه دوم
در طرف مقابل والدینی هستند که از همان ابتدا کارهای سختی را به کودک واگذار می‌کنند که او توان انجامش را ندارد. این کار باعث سرخوردگی و از بین رفتن اعتماد به نفس کودک می‌شود، یعنی دقیقا خلاف چیزی که انتظارش را دارید. به‌همین دلیل باید کار را متناسب با سن کودک برایش معین کرد. جمع کردن لباس‌ها، جمع کردن اسباب‌بازی‌ها و کمک به چیدن میز یا آب دادن گلدان‌ها، ساده‌ترین کارهایی است که می‌توان ابتدا از کودک خواست تا آنها را انجام دهد. به هیچ عنوان از کودک انتظار نداشته باشید کار‌ها را به‌صورت بی‌عیب و نقص انجام دهد. درصورت ناقص بودن کار‌ها او را سرزنش نکنید و فقط سعی کنید روش صحیح آن را به او یاد دهید. به هیچ عنوان کاری که کودک‌تان انجام داده را دوباره انجام ندهید. اگر لباس‌ها درست تا نشده بود به هیچ عنوان جلوی کودک آنها را دوباره تا نکنید. این کار شما این پیام را برای کودک دارد که او از عهده کار‌ها برنمی‌آید.
اشتباه سوم
اشتباه دیگری که والدین مرتکب می‌شوند این است که منتظر می‌مانند تا زمانی که کار کاملا انجام شد یا به‌طور صحیح انجام شد کودک‌شان را تشویق کنند. به خاطر داشته باشید که صبر کودک بسیار کمتر از شماست. او زود‌تر دوست دارد به دلیل کاری که انجام می‌دهد، مورد تقدیر قرار بگیرد، به‌همین دلیل بهتر است همزمان با کار کردن او، او را تشویق کرده و همراهی‌اش کنید. انجام دادن ساده‌ترین کار‌ها توسط کودک هم باید با تشویق او همراه باشد تا این بازخورد مثبت باعث ایجاد حس اعتماد به نفس و مفید بودن در کودک شود.
چگونه از کودک کار بخواهیم؟
روش به‌کار گرفتن کودکان با‌توجه به سن و سال آنها فرق می‌کند اما نکته مشترک همه این روش‌ها این است که درخواست این کار‌ها به‌صورت دستوری نباشد. باید به کودک بگویید که «ما به کمک تو احتیاج داریم» سپس از او بپرسید که چه کمکی از دستش برمی‌آید و دوست دارد در کدام‌یک از کارهای خانه به شما کمک کند. اجازه بدهید کارهایی که دوست دارد را انتخاب کند اما ابتدا مطمئن شوید که از عهده انجام دادن کار حتی به‌صورت ابتدایی بر میآید یا خیر. کارهای خانه را فهرست کنید و از فرزندان بزرگ‌ترتان بخواهید از روی فهرست کار دلخواه‌شان را انتخاب کنند. سپس برای این کار‌ها یک زمان خاص تعیین کند و به فرزندتان بگویید که انتظار دارید این کار تا آن زمان انجام شده باشد. در صورتی که چند فرزندتان در کار خانه به شما کمک می‌کنند، کاری کنید که آنها کارهای مرتبطی انجام دهند تا حس همکاری هم در آنها تقویت شود.
خودتان پیشقدم شوید
برای انجام کار، ابتدا به‌طور دقیق مراحل انجام کار یا روش موردنظرتان را با جزئیات توضیح دهید. ابتدا خودتان کار را به‌صورت قدم به قدم انجام دهید و سپس بگذارید کودک‌تان به شما کمک کند. شستن و خشک کردن و چیدن ظرف‌ها، یک نمونه از این کارهاست.
حین انجام کار و در فواصل مختلف فرزندتان را تشویق کنید. به هیچ عنوان کار را مدام به کودک‌تان یادآوری نکنید. بهتر است این کار به‌صورت غیرمستقیم انجام شود. مثلا به کودک بگویید تا وقتی اسباب‌بازی‌های روی میز جمع نشده باشد، نمی‌شود روی آن غذا خورد. روش‌های مختلفی را برای خواستن کار از کودک امتحان کنید اما به هیچ عنوان به کودک نگویید که باید کارش را انجام دهد. در این حالت ممکن است کودک حس بدی نسبت به کار کردن پیدا کند.
از این الگو کمک بگیرید
2تا 3سال: کنار گذاشتن اسباب‌بازی‌ها، جمع کردن خرده کاغذ‌ها و کنار گذاشتن کتاب‌ها
۴تا ۵سال: مرتب کردن تختخواب، تمیز کردن میز، آب دادن به گل‌ها و مرتب کردن میز صبحانه
۶تا ۷سال: گذاشتن لباس‌های چرک در لباسشویی و روشن کردن آن، جارو کردن زمین، مرتب کردن اتاق خواب و جواب دادن به تلفن
۸تا ۹سال: استفاده از جاروبرقی و ماشین ظرفشویی، کمک به درست کردن شام، شستن ظرف‌ها، درست کردن غذاهای ساده مانند املت و خرید‌های ساده منزل
بزرگ‌تر از ۱۰سال: تا کردن لباس‌ها، تمیز کردن توالت، تمیز کردن پنجره‌ها، پختن غذاهای ساده به کمک والدین، شستن ماشین، اتو کردن لباس‌ها، تمیز کردن آشپزخانه، عوض کردن ملحفه تختخواب و خرید‌های خانه.
منبع: مجله ی سیب سبز