درمان بیماری‌ها و اختلالات مفاصل بسیار با اهمیت است و راهکارهای مختلفی از قبیل اعمال جراحی، دارو درمانی و یا روش‌هایی از قبیل طب سوزنی و ماساژ درمانی برای آن وجود دارد، ولی تنها روشی که امروزه تقریبا از جانب اکثر متخصصان قابل قبول است، آب درمانی است. آب درمانی یا هیدروتراپی یکی از قدیمی‌ترین شیوه‌های درمانی برای اختلالات استخوانی و عضلانی به خصوص دردهای زانو و کمر است.
به‌طور کلی هر گونه معالجه و مداوا به کمک آب را می توان هیدروتراپی یا آب درمانی دانست. البته در اینجا منظور مصرف غیر خوراکی آب یعنی انجام حرکات و نرمش‌های خاص در آب است. معمولا از آب به خاطر اثراتش در ایجاد گرما، سرما، تسکین و شل کردن عضلات استفاده می‌گردد. آب به دلیل برخی خواص فیزیکی نظیر چسبندگی، شناوری، فشار و غلظت اثرات مفیدی در انجام حرکات ورزشی دارد. هنگامی که بدن در آب غوطه ور می‌شود به اندازه‌ی حجم آب جا به جا شده از وزن آن کاسته می‌شود. از آنجایی که وزن بدن در آب کمتر است، لذا بیمار قادر خواهد بود که اندام‌هایش را با صرف نیروی کمتری به حرکت در آورد و به دلیل کاهش فشار بدن بر مفاصل، درد کمتری را هنگام انجام حرکات احساس می کند. از سوی دیگر، هنگامی که حرکتی بر خلاف جهت آب انجام می گیرد، فشاری از طرف آب بر اندام‌ها وارد می‌آید که سبب تقویت عضلات ضعیف می شود. علاوه بر این با تغییر سرعت حرکات می توان شدت ورزش را کاهش یا افزایش داد.
آب درمانی را به دو صورت می توان انجام داد:
آب درمانی عمومی: که تمام بدن بیمار در آب قرار می‌گیرد.
آب درمانی موضعی: که تنها عضو آسیب دیده و یا بخش از بدن در آب قرار می‌گیرد.
در آب درمانی عمومی معمولا از استخر و یا وان های پروانه ای شکل استفاده می گردد، در حالی که در هیدروتراپی موضعی از وان‌های کوچک و یا وان گردابی استفاده می‌شود.
برخی از دستگاه‌های هیدروتراپی به گونه‌ای طراحی شده‌اند که می‌توانند آب را با فشار زیاد به اندام‌ها بپاشند و یا حالت گردابی در آن ایجاد نمایند. در این حال علاوه بر استفاده از اثرات حرارتی آب، از اثرات مکانیکی آن نیز می توان بهره برد. حالت گردابی آب مانند ماساژ عمل می‌کند و از طریق تحریک اعصاب حسی، سبب تسکین دردهای موضعی و بهبود گردش خون می‌شود. از آنجایی که آب سبب تسهیل حرکات می گردد، می توان تمرینات ورزشی، از حرکات ساده ی نرمشی گرفته تا ورزش‌هایی نظیر پیاده روی، دویدن، تمرینات پرشی، حرکات کششی و… را در آب انجام داد بدون آنکه فشار زیادی بر مفاصل، رباط‌ها، عضلات و مهره‌های آسیب دیده وارد شود. البته بیماران مبتلا به کمردرد باید قبل از انجام حرکات درمانی در آب حتما با پزشک خود مشورت نمایند معمولا پزشکان انجام حرکات ورزشی در آب را به ویژه شنا، پس از طی دوره‌ی نقاهت به بیماران خود توصیه می‌کنند.
حرکات ورزشی در وان
در صورتی که وقت و امکانات لازم برای استفاده از استخر وجود نداشته باشد، برای درمان کمر درد بویژه آسیب دیسک بین مهره‌ای، می توان از وان آب گرم استفاده نمود. برخی حرکات ساده درمانی که در وان قابل اجراست به شرح زیر است:
۱- تا سینه در آب گرم درون وان فرو روید، با دست‌هایتان دو طرف آن را نگه دارید. سپس عضلات شکم را منقبض نمایید به طوری که کمر با دیوارهی وان تماس پیدا کند. این وضعیت را تا ده شماره حفظ کرده، سپس به حالت اولیه باز گردید.
۲-تا سینه در وان آب گرم فرو روید و با دستها طرفین وان را بگیرید. سپس زانوها را خم نموده، پاها را به طرف شکم ببرید. پس از چند ثانیه به حالت اولیه باز گردید.
۳-تا سینه در وان آب گرم فرو روید با دستها لبه‌ی آن را بگیرید. سپس یکی از پاها را صاف نگه داشته، پای دیگر را به طرف شکم خم نمایید، پس از چند ثانیه به حالت قبلی باز گردید. حرکت را روی پای دیگر هم تکرار کنید.
۴-تا سینه در وان آب گرم فرو روید. با دستها طرفین وان را نگه دارید. ابتدا زانوها را خم کنید سپس آنها را به طرف شانه‌ی راست حرکت دهید. پس از ۵ شماره به حالت اوله باز گردید. حال حرکت را به طرف شانه‌ی چپ انجام دهید.
۵-تا سینه در وان آب گرم فرو روید، دستها را در کنار تنه نگه دارید. سپس عضلات پشت و کمر را منقبض نمایید و از پشت به دیوارهی وان فشار وارد کنید.
حرکات فوق را در هر جلسه ۵ تا ۱۰ بار تکرار نمایید. معمولا توصیه می‌شود که درجه‌ی حرارت آب وان حدود ۴۰ تا ۴۵ درجه سانتیگراد و مدت انجام حرکات در آب ۲۰ دقیقه باشد. گرمای آب سبب افزایش دمای کمر می گردد و گردش خون را در این ناحیه بهبود می‌بخشد که این امر نقش مهمی در تسکین درد، کاهش خشکی مفاصل، بهبود حرکات و کاهش گرفتگی (اسپاسم) عضلات دارد.
حرکات ورزشی در استخر
در صورت دسترسی به آب گرم می‌توان حرکات ورزشی را در استخر انجام داد. حرکات درمانی باید در نواحی کم عمق استخر یعنی جایی که آب تا سینه می‌رسد انجام گیرد. اکنون به بررسی چند حرکت ساده ورزشی در استخر می پردازیم:
۱-در استخر ایستاده به دیوارهی آن تکیه دهید. سپس عضلات شکم را منقبض کنید، به طوری که کمرتان با دیواره ی استخر تماس یابد. این حرکت را ۲۰ بار تکرار نمایید.
۲- در استخر ایستاده به دیوارهی آن تکیه دهید. سپس عضلات پشت و کمر خود را منقبض کنید و پشت خود را به دیواره ی استخر فشار دهید. این حرکت را ۲۰ بار تکرار کنید.
۳-در استخر ایستاده به دیوارهی آن تکیه دهید، سپس سعی کنید بطور موزون در آب راه بروید، همزمان باراه رفتن، دستها را حول محور شانه از عقب به طرف جلو، مانند پارو و حرکت دهید.
۴-در استخر ایستاده با دستها میله ی اطراف استخر را بگیرید. سپس یکی از پاها را ثابت نگه داشته، پای دیگر را از زانو خم کرده، آن را به طرف شکم بیاورید، پس از چند ثانیه به حالت اولیه باز گردید. حرکت را با پای مقابل تکرار کنید، این حرکت را ۱۰ بار تکرار نمایید.
۵-در استخر ایستاده، از پشت به دیوارهی استخر تکیه دهید. با دستها میله‌ی اطراف استخر را بگیرید. حال هر دو پا را از زانو خم کرده، آنها را به طرف شکم بالا بیاورید، هنگام انجام این حرکت باید پشت‌تان با دیوارهی استخر تماس داشته باشد. این حرکت را ۵ بار تکرار نمایید.
پس از انجام این حرکات ورزشی در آب ۱۰۰ تا ۲۰۰ متر به آرامی شنا کنید.
لازم به ذکر است که در فصل زمستان باید از استخر آب گرمی که در آن به هیچ وجه احساس سرما نمی کنید، استفاده نمایید. به علاوه پس از آب درمانی بدن خود را کاملا گرم نگه دارید.
دکتر کوروش منصوری متخصص طب فیزیکی و توانبخشی در گفتگو با باشگاه خبرنگاران گفت: آب درمانی جزء ورزش‌هایی است که زیر آب انجام می‌شود. هیدروترابی یا آب درمانی با کاهش وزن همراه بوده و به دلیل ملایم بودن حرکات، میزان مقاومت بدن را افزایش می‌دهد. وی ادامه داد: در آب درمانی می‌توان از درجه حرارت‌های گرم و سرد استفاده کرد که هرکدام در کاهش ورم، گرم کردن و بهبود ارتجاع پذیری عضلات کاربرد دارند.
آب درمانی به افرادی که مشکلات کمردرد و تنگی کانال نخاعی دارند کمک شایانی می‌کند. قدرت عضلانی برخی از بیماران در حدی است که خارج از آب قادر به حرکت دادن آنها نیستند اما، با هیدروتراپی آن عضو از بدن گرم شده و به راحتی قابل حرکت است.
مطلب مرتبط:
هنگام استفاده از آب درمانی به چه نکاتی باید توجه کرد؟