مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش فرزوده مالیات غیرمستقیم می‌باشد. به عبارت دیگر مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهایی، ‌مرحله به مرحله اخذ می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده توسط فون زیمنس‌‌ (Fone Simence) آلمانی در سال 1881ابداع شد. دولت‌ها مصارف ویژه‌ای را برای مالیات بر ارزش افزوده ها درنظر می‌گیرند. 

یکی از مهمترین مشکلات ساختاری اقتصادی کشور،‌ ضعف نظام مالیاتی است. شرایط این نظام به گونه ای است که کمتر می توان نشانه هایی از یک نظام مالیاتی کارآمد را در آن پیدا کرد. در نظام مالیاتی ایران،‌ مالیات‌ها به موقع وصول نمی‌شوند،‌ عدالت چندان تحقق نمی‌یابد و ظرفیت‌های مالیاتی بالفعل با ظرفیت‌های مالیاتی بالقوه تفاوت قابل توجه دارد و هزینه وصول مالیات نیز بالاست . به همین دلیل دولت ایران شیوه جدید اخذ مالیات موسوم به روش اخذ مالیات بر ارزش افزوده یا Value Added Tax  و به اختصار ‌‌ (VAT) را مورد توجه قرار داده است.

آشنایی با‌ مالیات بر ارزش افزوده 

مالیات بر ارزش افزوده نوعی مالیات عام (برعموم کالاها و خدمات مگر موارد معاف تعلق می‌گیرد) است که بصورت چند مرحله‌ای از اضافه ارزش کالاهای تولید شده و یا خدمات ارائه شده در مراحل مختلف تولید و توزیع اخذ می‌شود. به عبارت دیگر مالیاتی است که در طول فرآیند تولید و خدمات از محل تولید تا فروش کالا به مشتری نهایی، ‌مرحله به مرحله اخذ می‌شود. از این روش که توسط فون زیمنس‌‌ (Fone Simence) آلمانی در سال 1881ابداع شد، برای اولین و به طور رسمی در سال 1945 در کشور فرانسه بصورت مالیات بر کالاهای مصرفی در مرحله تولید استفاده شد که البته در سال 1986 آن را به طور جامع تا مرحله خرده فروشی گسترش داد . از این روش امروزه بیش از 120 کشور جهان استفاده می کنند و تعداد زیادی از کشورها درصدد پیاده کردن آن در نظام اقتصادی خود هستند. نکته مهم آنکه چون جمع ارزش افزوده‌های بنگاه‌های اقتصادی در یک کشور،‌ برابرتولید ملی همان کشور است (استهلاک +‌سود +‌اجاره+‌بهره +‌دستمزد = معاملات واسطه ای – کل معاملات = ارزش افزوده)‌، ‌بنابراین مالیات بر ارزش افزوده، برابر مالیات بر تولید ناخالص ملی است، به عبارت دیگر پایه مالیات بر ارزش افزوده ،‌تولید ناخالص ملی است.

مزایا و معایب‌ VAT:

مالیات بر ارزش افزوده، همچون اغلب پدیده ها و ابزارهای اقتصادی دیگر،‌ می‌بایست به جنبه های مثبت (مزایا) ‌و منفی (معایب)‌ آن توجه کرد. در خصوص مزایای استفاده از این روش می توان به موارد ذیل اشاره کرد:

 گسترش پایه مالیاتی‌ :VAT می تواند بخشی از فعالیت‌های اقتصادی را که تحت پوشش قرار دادن آنها با استفاده از سایر رو‌ش‌ها ، مثل مالیات بر فروش دشوار است را پوشش دهد.
افزایش درآمدهای مالیاتی: استفاده از‌ VAT به دلیل گسترش پایه مالیاتی می‌تواند، درآمدهای مالیاتی را به نحو چشمگیری افزایش دهد.

کاهش هزینه اخذ مالیات:‌ مالیات بر ارزش افزوده، مکانیزمی خود اجرایی دارد. لذا احتمالاهزینه‌های جمع آوری در مقایسه به سایر روش‌های اخذ مالیات، پایین‌تر است. همچنین استفاده از این روش،‌ موجب کاهش مالیات مضاعف، کاهش فرارهای مالیاتی و کاهش وقفه زمانی پرداخت نیز می‌شود و به طور کلی با ساده سازی و کارایی خود،‌ کمک شایانی به اصلاح ساختار کلی نظام مالیاتی کشور خواهد کرد. به عبارت دیگر استفاده از این روش، نظام مالیاتی کشور را هر چه بیشتر به یک نظام مالیاتی کارآمد که در آن اخذ مالیات با “دقت” ،‌”سرعت” و حداقل هزینه انجام می‌شود، ‌نزدیک خواهد کرد. اما همانگونه که گفتیم استفاده از این روش می‌تواند معایبی را نیز به دنبال داشته باشد بعنوان مثال با اجرای این روش بیم آن می‌رود که تورم در کشور افزایش یابد. (‌به دلیل افزایش قیمت تمام شده فروش در مراحل مختلف اخذ مالیات) البته چنانچه همراه با گسترش پایه مالیاتی نرخهای مالیات کاهش یابد،‌ چندان با صراحت نمی توان در این خصوص اظهارنظر کرد . همچنین اجرای این روش مستلزم انجام مطالعات کارشناسی و علمی دقیق و پی‌ریزی ساختار سازمانی مورد نیاز است که نادیده گرفتن آن می تواند اقتصاد ملی را با مشکل مواجه کند. مقایسه مزایا و معایب روش‌ VAT گویای این واقعیت است که مزایا بر معایب فزونی داشته و به همین خاطر نیز کشورهای زیادی آن را بکار گرفته اند که در قسمت بعدی به دو مورد بعنوان مثال اشاره میشود.

دو تجربه:

‌کره جنوبی: در کره قبل از تصویب انجام اصلاحات در نظام مالیاتی و بکارگیری‌ VAT در سال 1977 و 1978، 11 نوع مالیات غیرمستقیم وجود داشت که‌ VAT جایگزین ? مورد از آنها (مثل مالیات برمشاغل، مالیات برکالا، مالیات برتولیدات و …) ‌شد. با بکارگیری این روش، پایه مالیاتی از 44495 میلیارد ون‌‌ (WON) به قیمت جاری در سال 1987به 143421 میلیارد ون‌‌ در سال 1983افزایش یافت یعنی اینکه در عرض5سال 2/3 برابر شد در حالیکه در طی این مدت تولید ناخالص داخلی به قیمت‌های جاری 4/2 برابر گردیده بود. قانون مالیاتی این کشور یک نرخ پایه 13درصدی را معین کرده است که 3درصد می تواند بالا و پایین داشته باشد. ‌و دلیل آن انعطاف‌پذیری سیستم مالیاتی در مقابل تغییرات اقتصاد ملی می باشد.

اندونزی:‌ در این کشور‌ VAT از سال1985 با یک نرخ پایین ده درصدی بدون هیچگونه معافیتی وضع گردیده است. این کشور در استفاده از این روش ابتدا کالاهای تولیدی را در نظر گرفت و سپس خدمات را نیز تحت پوشش قرار داد. در این کشور از آنجایی که مدارک و دفاتری جهت اجرای این روش وجود نداشت. مؤسسات و نهادهایی برای دریافت  VAT تعیین شدند. این نهادها وجوه را دریافت ومستقیمأ‌ به صندوق دولت واریز می کنند.

مثال:
در این نوع مالیات در هر مرحله از تولید یا توزیع کالا به هر میزان که ارزش محصول تولیدی افزایش می‌یابد به همان میزان خریدار هزینه‌ای را پرداخت می‌کند. به طور مثال اگر تولیدکننده گندم، گندم خود را تحویل کارخانه آرد دهد و کارخانه آرد علاوه بر گندم مواد دیگری را خریداری کرده و با ترکیب آنها محصولی به نام آرد را تحویل فرایند بعدی تولید دهد، در این مرحله ارزش ورودی و خروجی کالا به این واحد تولیدی اندازه‌گیری شده و تقاضل آن به عنوان ارزش افزوده محسوب می‌شود.
 تا پیش از این در هر مرحله تولید کل ارزش محصول مشمول مالیات می‌شد ولی با تصویب این قانون تنها مابه‌التفاوت ارزشی که در آن مرحله ایجاد شده است، ملاک عمل برای اخذ مالیات بر ارزش افزوده قرار می‌گیرد. به طور مثال یک کیلو گندم که 300 تومان ارزش دارد تبدیل به یک کیلو آرد شده که ممکن است 400 تومان ارزش داشته باشد . بنابراین مالیات بر ارزش افزوده نسبت به آن 100 تومان ارزش ایجاد شده اخذ می‌شود نه نسبت به کل 400 تومان.
در هر مرحله‌ای از این نظام مالیاتی کسی که مالیات را پرداخت کرده اگر در چرخه تولید و توزیع باشد و مودی مالیاتی محسوب شود، بعد از فروش کالا مالیات پرداختی خود را از اداره مالیاتی پس خواهد گرفت. چون در فرایند تولید و توزیع، تولیدکننده و توزیع‌کننده مالیاتی پرداخت نمی‌کند. بلکه این مبلغ توسط مصرف کننده نهایی پرداخت می‌شود و به همین دلیل این مالیات بر مصرف است نه تولید.
پرداخت مالیات بر اساس روش فاکتورنویسی است و  فروشنده هنگام فروش محصول خود به مشتری باید اطلاعاتی را در فاکتور ثبت کند که شامل مقدار محصول، ارزش واحد محصول، زمان مبادله، واحد فروشنده کالا و نیز رقم مالیات بر ارزش افزوده باشد.

روش پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

در حال حاضر، پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر اساس خود اظهاری است. مودیان می بایست در پایان هر سه ماه، فرم اظهارنامه خود را از طریق سامانه یکپارچه مالیات بر ارزش افزوده به آدرسwww.evat.ir ثبت نمایند.

قبوض مربوط به پرداخت مالیات از طریق این وب سایت صادر و پرداخت مالیات به صورت الکترونیکی انجام میشود.

پس از پرداخت مالیات بصورت اتوماتیک اظهارنامه تایید نهایی می گردد.