چرا ابراهیم مالک اشتر به کمک مختار نیامد؟
ابراهیم مالک اشتر از یاران با وفای حضرت علی(ع) بوده است. ابراهیم از جمله کسانی است که مورخان آن را شجاع دانسته‌اند. یکی از نمونه‌های شجاعت او در جنگ صفین در کنار پیغمبر بوده است.
بزرگترین دلیل عدم حضور ابراهیم مالک اشتر قطعا بی بصیرتی و عدم شناخت نسبت به امام زمان خود و ولایتمدار نبودن وی بود. ابراهیم مالک اشتر فردی نبوده است که نادیده گرفته شود. ابراهیم رئیس قبیله نخع و فرزند مالک اشتر بود.
علامه سید محسن امین نیز او را در کتابش اعیان الشیعه چنین می ستاید: « ابراهیم مردی شجاع، سلحشور، با شهامت، صف شکن و رئیس بود، او دارای طبعی عالی و همتی بلند و طرفدار حق بود . دارای طبع شعر و زبانی فصیح و هوادار و دوستدار خاندان عصمت و طهارت؛ همان گونه که پدرش مالک اشتر نیز دارای چنین صفات و امتیازات عالی بود . حق هم همین است که چنین فرزندی مجسمه چنین پدری باشد» .
چهره ای مانند ابراهیم موجبات اعتلای هر چه بیش تر مختار را فراهم آورده بود . موفقیت های بسیاری را نصیب قیام کرده بود. ابراهیم با مختار بیعت کرد . همراه او قیام بزرگ شیعیان عراق را به راه انداخت . او پس از آغاز قیام و به دست گرفتن امور کوفه به عنوان فرمانده کل سپاه مختار انتخاب شده، اقدامات بسیاری را در کوفه و عراق به انجام رسانید.
جنگ نهر خازر بارزترین عرصه ظهور و بروز قابلیت های فرماندهی این فرمانده شجاع بود. در این جنگ سپاه عراق که تعدادشان بسی کم تر از سپاه شام به فرماندهی عبیدالله بن زیاد بود ،بر سپاه شام چیره آمد و ابن زیاد نیز در نبردی تن به تن با ابراهیم کشته شد.
ابراهیم مالک اشتر بعد از اتمام کار جنگ به عنوان حاکم موصل در آن جا مستقر شد. وی به دستور مختار منطقه را با اختیارات تام اداره می کرد . در زمان جنگ مختار با مصعب در محل ماموریت خود مشغول انجام وظیفه بود. مدرک معتبری نداریم که مختار از او کمک خواسته و او در انجام وظیفه و کمک به مختار سستی کرده باشد. مختار فرماندهی جنگ با مصعب را به احمر بن شمیط که مرد شجاع و از محبان اهل بیت بود، واگذار کرد و از ابراهیم نخواست که فرماندهی این جنگ را به عهده بگیرد. شاید به جهت حساسیت و اهمیت منطقه موصل بود. شاید هم اشتباه مختار بود که فرماندهی این نبرد مهم را به ابراهیم واگذار نکرد. شاید هم علل دیگری در کار بوده که ما اگاهی نداریم . هیچ کدام عهد شکنی نکردند و عهد و پیمانی در کار نبوده و از هر دو در تاریخ به عظمت یاد شده است .
بعد از شهادت مختار ، مصعب بن زبیر از یک سو و عبدالملک مروان از سوی دیگر در او طمع کردند تا ابراهیم را که مردی پر نفوذ و مدیر بود ،با خود همراه سازند ؛ از این رو مصعب نامه ای به ابراهیم نوشته، به او وعده داد که در صورتی که حکومت ابن زبیر را بپذیرد، امارت مناطق شمالی عراق را به او می سپارد. نامه مشابهی نیز از سوی عبدالملک مروان – خلیفه اموی شام – به دست ابراهیم رسید . ابراهیم با یاران و مشاورانش در این باب به مشورت پرداخت . سرانجام تصمیم گرفت با مصعب بن زبیر همراه شود ، پس نامه ای به مصعب نوشت و با گروهی از یاران خود از موصل یا نصیبین – مقر حکومت خود – حرکت کرد و به کوفه آمد و با مصعب ملاقات کرد.
سرانجام ابراهیم در سال 72 هجری یا 71 در پی شکست مصعب و لشکر عراق از سپاهیان عبدالملک مروان که برای تصرف عراق به جنگ مصعب بن عمیر فرستاده شده بودند، کشته شد .سر بریده او را نزد عبدالملک مروان فرستادند . بدن او نزدیک سامرا به خاک سپرده شد که قبرش زیارتگاه و دارای قبه و بارگاهی می باشد.
معاون پژوهش دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه امام حسین (ع) با اشاره به اینکه اسم ابراهیم نه جزو کسانی است که امام حسین (ع) را به کوفه دعوت کردند، نه کسانی که با مسلم همراه بودند، گفت: ابراهیم مالک اشتر، رئیس قبیله نخع و فرزند مالک اشتر بود، به سبب این جایگاه خاص اگر حرکتی در جهت و یا خلاف جهت امام (ع) داشت حتما ثبت و ضبط می شد؛ چرا که او فرد ناشناسی نبود که نادیده گرفته شود.
وی در ادامه با بیان گفت و گوی ابن زیاد و ابن حر به سخنان ابن حر اشاره کرد و گفت: ابن حر در مجلس تفقد ابن زیاد به سرشناس بودن خود استناد کرده و برای اثبات عدم حضور خود در کربلا گفته است: «من فردی سرشناس هستم اگر در کربلا بودم چه با امام حسین (ع) و چه با سپاه کوفه قطعا دهن به دهن می گشت و مطرح می شد، در حالی که هیچ کس چنین چیزی نگفته.»
رجبی دوانی با اشاره به سرشناس بودن ابراهیم مالک اشتر گفت: حرکات افراد سرشناس مطرح می شده و چنین نیست که نادیده گرفته شود؛ مثلا اگر ابراهیم بن مالک جزو مکاتبه کنندگان با امام بود اسمش قطعا ثبت می شد و یا اگر همراه مسلم بود قطعا یکی از فرماندهان مسلم می گردید؛ چون فردی بسیار شجاع و دلاور بود و با وجود او، مسلم بن عقیل پیرمردی به سن و سال مسلم بن اوسجع را فرمانده نمی کرد.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود : اشتباهات ابراهیم به عدم همراهی با مسلم، فرستاده امام حسین (ع) و امام زمان خود ختم نشد؛ ابراهیم در ماجرای قیام مختار هم کوتاهی، و به وی خیانت کرد و در مدت چهار ماهی که مختار محاصره بود به کمک او نیامد و بدتر از آن اینکه بعد از شهادت مختار به قاتل مختار پیوست.
رجبی دوانی با بیان اینکه ابراهیم بن مالک پس از شهادت مختار جای مهلب را در سپاه مصعب بن زبیر پر کرد و سردار سپاه زبیریان شد، گفت: اگر ابراهیم بن مالک اشتر ولایتمدار بود و با انگیزه قصاص قاتلان امام حسین (ع) به مختار و قیام او پیوسته بود، حتی اگر به سبب عذری نمی توانست خود را به مختار برساند، توقع می رفت به عنوان یک شیعه قدرتمند، از امام زمان خویش کسب تکلیف کند.
وی با اشاره به اینکه ابراهیم در مسائل پیش آمده از امام سجاد (ع) کسب تکلیف نکرد، گفت: در تاریخ آمده است، وقتی نامه دعوت به همکاری عبدالملک مروان و مصعب بن زبیر به دست ابراهیم رسید، بی میل نبود که به عبدالملک مروان بپیوندد و گفت اگر عبیدالله بن زیاد و عده زیادی از بزرگان شام را نکشته بودم حتما به عبدالملک می پیوستم.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: در حقیقت ابراهیم بن مالک مردد بود که به عبدالملک بپیوندد و یا زبیریان، حال آن که هر دو باطل بودند.
معاون پژوهش دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه امام حسین (ع) گفت: جالب اینجاست که مصعب در نامه دعوت خطاب به ابراهیم می نویسد: «این مختار، کافر و بد دین و کذاب کشته شد؛ من دعوت می کنم به ما بپیوندی و دعوت امیرالمومنین عبدالله بن زبیر را بپذیری؛ چرا که اگر به ما بپیوندی همه مناطقی که در اختیار توست از جانب ما در اختیار تو خواهد بود.»
رجبی دوانی در پایان با بیان اینکه رویکرد و رفتار ابراهیم بن مالک جای دفاع ندارد، گفت: متاسفانه ابراهیم پسر مالک اشتر با پیوستن به مصعب بن زبیر، در کنار باقیمانده جنایتکاران کربلا قرار گرفت؛ در حقیقت کسی که توفیق کشتن عبدالله بن زیاد را داشت در کنار شبث و برخی دیگر از قاتلان نوه پیامبر(ص) قرار گرفت.